Η νύχτα! Μόνο η νύχτα!
Χρειάζεται, πραγματικά, μεγάλη προσπάθεια να αρχίσεις το διάβασμα ενός βιβλίου του οποίου ο συγγραφέας είχε ενστερνιστεί απόψεις τόσο αποκρουστικές και
απάνθρωπες όσο αυτές της ναζιστικής ιδεολογίας, του ρατσισμού και του
επιθετικού αντισημιτισμού. Και ο Λουί Φερντινάν Σελίν (Λουί Φερντινάν Ωγκύστ Ντετούς,
1894-1961) είχε τέτοιες απόψεις. Ωστόσο, κάθε μυθιστόρημα, κάθε έργο τέχνης,
από τη στιγμή που φεύγει από τον δημιουργό του, έχει τη δική του ζωή, χαράσσει
τη δική του αυτόνομη πορεία, έχει την αυθυπαρξία του. Οπότε πλέον το ζήτημα τίθεται
με όρους τέχνης, καλλιτεχνικής δημιουργίας και αισθητικής. Αποτιμάται με
κριτήριο την αισθητική του πλευρά, την καλλιτεχνική του αξία και, ίσως, την
επίδραση που ασκεί (αν το επιτυγχάνει) σε όσους το προσλαμβάνουν.
Ο Σελίν αφιέρωσε το Ταξίδι στην άκρη της νύχτας στην Αμερικανίδα χορεύτρια Elizabeth Craig με την οποία συζούσε από το 1927 έως το 1933, οπότε εκείνη αποφάσισε να διακόψει τη σχέση τους και να επιστρέψει στις ΗΠΑ οριστικά. Η γυναίκα αυτή, η Elizabeth Craig, όπως παραδέχτηκε αρκετά χρόνια μετά ο Σελίν, άσκησε τεράστια επίδραση στη ζωή του και στο έργο του.
Ο αφηγητής του «Ταξιδιού» από τα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου βρίσκεται σε μια ψυχιατρική κλινική του γαλλικού στρατού για να αναρρώσει από τον σοβαρό κλονισμό που είχε υποστεί η υγεία του. Μη μπορώντας πλέον να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του πολέμου, στέλνεται από τη στρατιωτική διοίκηση στα βάθη της Αφρικής, στις γαλλικές αποικίες, με κάποιο ήσσονος σημασίας αξίωμα. Εκεί ζει μεν εφιαλτικές μέρες από την αφόρητη ζέστη, τα έντομα και τους τροπικούς πυρετούς αλλά, τουλάχιστον, είναι μακριά από τα πεδία των μαχών. Με ένα ισπανικό πλοίο (γαλέρα αποδίδεται) δραπετεύει στη Νέα Υόρκη. Εκεί μένει για ένα διάστημα κάνοντας δουλειές του ποδαριού, κάποτε στα όρια της νομιμότητας. Συχνάζει σε οίκους ανοχής και σε μπαρ και συνδέεται με ύποπτα πρόσωπα αλλά και με συμπαθητικές γυναίκες. Κάποια από αυτές, μάλιστα, τη Μόλλυ, την ερωτεύεται. Του λείπει όμως η Ευρώπη. Έτσι πριν τα τριάντα του, επιστρέφει στη Γαλλία όπου συνεχίζει τις σπουδές του στην ιατρική και ασκεί το επάγγελμά του στα πιο υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού, συνηθέστατα χωρίς αμοιβή. Κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, έρχεται άπειρες φορές σε επαφή με την ανθρώπινη εξαθλίωση.
 |
| L.F. Selin, 1894-1961 |
«Είναι θλιβεροί οι άνθρωποι που πλαγιάζουν, βλέπεις ότι δεν τους κόφτει που τα πράγματα πηγαίνουν όπως όπως, βλέπεις ότι δεν γυρεύουν να καταλάβουν το γιατί βρισκόμαστε εδώ. Σκασίλα τους. Κοιμούνται όπως λάχει, είναι ξετσίπωτοι, βόδια, σκληρόπετσοι. Αμερικάνοι και μη. Έχουν πάντα τη συνείδησή τους ήσυχη. […] Ήταν μια ανόητη ιδέα που μου ήρθε μια βραδιά. Μ’ αηδιάζουν όλοι τους. Δεν είχα τα κότσια να τους το πω τη μέρα κατάμουτρα αλλά από ‘κει που ‘μουνα μια νύχτα δεν είχα τον φόβο, τους φώναξα: «Βοήθεια, βοήθεια» μόνο και μόνο για να δω αν θα τους ένοιαζε. Σιγά μην τους ένοιαζε. Σπρώχναν μπροστά τους τη ζωή και τη νύχτα και τη μέρα οι άνθρωποι. Τους τα κρύβει όλα των ανθρώπων η ζωή. Μες στον αχώ του εαυτού τους, δεν ακούνε τίποτα. Σκασίλα τους. Κι όσο πιο μεγάλη είναι η πόλη κι όσο πιο ψηλή, τόσο πιο σκασίλα τους. Προσπάθησα. Τζάμπα κόπος.»
Αυτή η κατάσταση, η ανθρώπινη εξαθλίωση (ή μήπως η ανθρώπινη αθλιότητα;), η «ανθρώπινη μιζέρια» είναι και το κυρίαρχο ζήτημα στο Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Ο αφηγητής, που σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με τον συγγραφέα, την αναλύει σε πολλές από τις εκδοχές της: την αλληλοσφαγή του πολέμου, την οδύνη της αρρώστιας, τον πόνο των γηρατειών, τον σκοτεινό κόσμο της τρέλας, την αγωνία της φτώχειας, τον κόσμο των μικροαστών και των ηλίθιων αντιλήψεών τους, την προετοιμασία εγκλημάτων, τη λαγνεία και την ερωτική διαστροφή, τον τυχοδιωκτισμό και την παρανομία, τη φιλαργυρία, τη μικροπρέπεια και την υποκρισία, το ψεύδος, τα σωματικά ελαττώματα και την αναπηρία, τον βασανισμένο θάνατο. Ο Σελίν μιλάει για τον πόνο· έλκεται από τον πόνο, από την παράνοια, από το σκότος. Στον κόσμο που δημιουργεί δεν υπάρχει η παραμικρή αχτίδα αισιοδοξίας.
«Δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω πώς μπόρεσα να ζήσω τόσο καιρό με αυτήν την
αίσθηση του θανάτου δίπλα μου», δήλωσε η Η Elizabeth Craig, πολλά χρόνια μετά
τον χωρισμό της από τον Σελίν, την απόφασή της να διακόψει τη σχέση τους. Πραγματικά αυτός είναι ο κόσμος του
«Ταξιδιού»: ένας κόσμος σκοτεινός, ζοφερός, ερεβώδης, καμωμένος από ό,τι
χαμερπέστερο, υλικά, ηθικά, κοινωνικά, διανοητικά, διαθέτει η ανθρώπινη κατάσταση.
«Είναι αλήθεια πως όσο προχωράνε οι φτωχοί ξανανιώνουν, εντός τους κυρίως, και προς το τέλος τους, αν βέβαια προσπαθήσουν ν’ αποτινάξουν καθ’ οδόν όλο το ψέμα και το φόβο και την άθλια μανία της υπακοής που τους δόθηκαν από γεννησιμιού τους, γίνονται τελικά λιγότερο σιχαμεροί απ’ όσο στην αρχή. Ό,τι άλλο υπάρχει στη γη δεν είναι για κείνους! Δεν τους αφορά! Το καθήκον τους αυτωνών είναι ν’ αποβάλουν την υπακοή τους, να την ξεράσουν.»
Πρόκειται για ένα βιβλίο όχι απλώς προκλητικό, αλλά βέβηλο, ιερόσυλο, κυνικό, χειμαρρώδες, έκφυλο, σατιρικό, ονειρικό, χυδαίο, υψηλό. Με μια γλώσσα αιχμηρή, επιθετική, χυδαία, αγοραία. Κάθε του φράση, ένα χτύπημα στο πρόσωπο. Ένα βιβλίο που όταν εκδόθηκε το 1932, προκάλεσε σκάνδαλο. Στέκεσαι καθώς διαβάζεις και λες «τι διάβασα τώρα;» Πραγματικό ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Κατά τη γνώμη μου αριστούργημα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου