Ρένα Μόλχο, Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, εκδ. Πατάκης

Πριν από τον B΄ Παγκόσµιο πόλεµο ζούσαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας περίπου 79.000 Εβραίοι. Μετά το Ολοκαύτωµα απέµειναν λιγότεροι από 5.000. Στο βιβλίο της Ρένας Μόλχο «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων», που είναι σύνολο μελετών, εξετάζονται αρκετές όψεις αυτού του ζητήματος.

Ενδεικτικά, διερευνώνται λόγοι στους οποίους αποδίδεται η αποσιώπηση και ο εξοβελισμός του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων από την εθνική µνήµη και ιστορία, η στάση της πολιτείας και των θεσμών της (δικαιοσύνη, μετακατοχικές κυβερνήσεις, Μ.Μ.Ε., εκπαίδευση, επαγγελματικά σωματεία ...) απέναντι στους Εβραίους, επιζήσαντες ή εκτελεσθέντες, καθώς και απέναντι στο ίδιο το γεγονός του Ολοκαυτώματος.

Διερευνάται, επίσης, η στάση των Ελλήνων απέναντι στη δοκιμασία των Εβραίων συμπατριωτών τους, καθώς πολλοί ήσαν αυτοί που συνεργάστηκαν πρόθυμα με τις κατοχικές αρχές υποδεικνύοντας και καταδίδοντας για να καρπωθούν τις περιουσίες των εκτοπισμένων. Ενδεικτικές οι περιπτώσεις τέτοιων Ελλήνων στη Θεσσαλονίκη, στα Γιάννενα και στην Κέρκυρα. Πολλοί ήσαν όμως και αυτοί που περιέθαλψαν Εβραίους και τους βοήθησαν να διασωθούν (εκδεικτικές οι περιπτώσεις του αστυνομικού διευθυντή Αγγ. Έβερτ και του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού ή του Δημάρχου και του Μητροπολίτη Ζακύνθου)...

Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβάλλεται, επίσης, για την αναίρεση της διαδιδόμενης άποψης, ότι οι Εβραίοι είχαν τέτοιες βαριές απώλειες επειδή είναι ίδιον αυτών η παθητικότητα και η μοιρολατρία .αλλά και εξαιτίας της απροθυμίας τους να αναζητήσουν βοήθεια από τους Έλληνες χριστιανούς των περιοχών όπου ζούσαν ...

Με το βιβλίο αυτό γίνεται απόπειρα να ανατραπούν πολλοί από τους µύθους της δηµόσιας ιστορίας, ένας από τους οποίους είναι ότι εκτός από τους ναζί, γι’ αυτό το ατιµώρητο έγκληµα ευθύνονταν και τα ίδια τα θύµατα (!) και οι ηγέτες τους.

Όλα τα παραπάνω και πολλά άλλα στοιχεία τεκµηριώνονται µε την παρουσίαση δηµοσιευµένων και αρχειακών πηγών ιστορίας, προφορικής ιστορίας και µνήµης.

Leopold Bloom, 18.3.2025

 

  

A.S. Byatt, Εμμονή

 

Γύρω από τον βικτοριανό ποιητή Ράντολφ Χένρυ Ας μαίνεται ένας αδυσώπητος πόλεμος στον οποίο εμπλέκονται πανεπιστημιακοί, φιλόλογοι, ερευνητές και ερευνήτριες και εκδότες. Όλοι και όλες θέλουν να έχουν την αποκλειστικότητα της μελέτης του έργου του, επομένως και πρόσβαση σε πολύτιμα στοιχεία που δεν είναι ευρέως γνωστά αλλά που φωτίζουν σκοτεινές πλευρές της ζωής του. Τέτοιο είναι και η ερωτική του αλληλογραφία. Στον πόλεμο αυτόν, που για όλους γίνεται εμμονή, τα πάντα επιτρέπονται, όλα τα χτυπήματα είναι θεμιτά. Ένας νέος και φιλόδοξος ερευνητής, ανακαλύπτει σε αρχεία, μία ερωτική επιστολή του ποιητή προς κάποια άγνωστη γυναίκα και δεν διστάζει να την υπεξαιρέσει. Μαζί με μια συνάδελφο του, ειδικευμένη στις φεμινιστικές σπουδές, αποφασίζουν να διαλευκάνουν το μυστήριο αυτής της σχέσης. Η περιπέτεια των αναγνωστηρίων και των χειρογράφων θα γίνει σύντομα και πραγματική περιπέτεια και θα αποκτήσει στοιχεία αστυνομικής υπόθεσης.

 

Η αγγλίδα συγγραφέας A.S. Byatt με αυτό το μυθιστόρημα μάς ταξιδεύει στη βικτοριανή εποχή, την εποχή των φυσιοδιφικών αναζητήσεων, των σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων που διεύρυναν τους ορίζοντες των ανθρώπων, των πνευματιστικών συγκεντρώσεων και του υπνωτισμού, των ρομαντικών παθών, της ερωτικής επιστολογραφίας, των ερωτικών αυτοκτονιών και των κρυμμένων μυστικών. Μας ταξιδεύει και στο πιο μακρινό παρελθόν, στους θρύλους για τις Μελουζίνες, τις νεράιδες των πηγών με τα κόκκινα μαλλιά, τις καταποντισμένες πόλεις και στον σκοτεινό κόσμο της μυθολογίας των βόρειων λαών.

 

Το μυθιστόρημα "Εμμονή" ξεκινάει σαν campus novel , θυμίζοντας ανάλογα μυθιστορήματα του Ντέιβιντ Λοτζ αλλά είναι και κάτι άλλο: μια μίμηση ύφους κειμένων του 19ου αιώνα. Διαβάζεται και ως αστυνομικό μυθιστόρημα και ως φιλοσοφικό δοκίμιο και ως λήμμα εγκυκλοπαίδειας και ως δείγμα ρομαντικής επιστολογραφίας και ως ημερολογιακή καταγραφή, ακόμα και ως ποιητική συλλογή ... Eξαίρετη πλοκή, έξοχες ικανότητες στον χειρισμό αφηγηματικών μέσων, ανατρεπτικό φινάλε.

Leopold Bloom, 23.02.2025

 

Αντόνιο Ταμπούκι, Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα

 

Ο δρ. Περέιρα, ένας μεσήλικας δημοσιογράφος, υπέρβαρος και με σοβαρά προβλήματα υγείας, αναλαμβάνει τη διεύθυνση του πολιτιστικού ένθετου μιας υπερσυντηρητικής εφημερίδας της Λισαβόνας. Είναι ο μοναδικός συντάκτης και, επομένως, αρχισυντάκτης του εαυτού του. Μόνη του έγνοια είναι η λογοτεχνία, η κουλτούρα όπως λέει, και μόνιμο άγχος του να έχει έτοιμες προς δημοσίευση μερικές νεκρολογίες επιφανών λογοτεχνών που από μέρα σε μέρα πρόκειται να πεθάνουν. Για αυτό το έργο αποφασίζει να προσλάβει έναν νέο που έχει ανάγκη από χρήματα. Τον προσλαμβάνει για να γράφει για τον θάνατο. «Όλη η Ευρώπη βρομάει θάνατο», όπως λέγεται, αφού στο μεγαλύτερο μέρος της κυριαρχεί ο φασισμός και ο ναζισμός ...
 
Μοναχικός περιπατητής της Λισαβόνας που φλέγεται από τον καύσωνα, βρίσκει καταφύγιο σε καφέ όπου καταναλώνει τεράστιες ποσότητες λεμονάδας, πηγμένες στη ζάχαρη, και ομελέτες με αρωματικά χόρτα. Κλειστός και εσωστρεφής, ανοίγεται μόνο στο πορτρέτο της γυναίκας του, που την έχει χάσει κάποια χρόνια πριν από φυματίωση. Στο μεταξύ την Πορτογαλία κυβερνά ο δικτάτορας Σαλαζάρ, με τον γραφικό εθνικισμό του, το παρακράτος και την αστυνομία. Στη γειτονική Ισπανία μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος πλησιάζει. Σταδιακά ο δρ. Περέιρα συνειδητοποιεί την πολιτική κατάσταση στη χώρα του και στην Ευρώπη και επιχειρεί μια ατομική πολιτική πράξη.
 
Η νουβέλα «Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα» του Ιταλού συγγραφέα Αντόνιο Ταμπούκι, που -σημειωτέον, έζησε πολλά χρόνια στη Λισαβόνα- είναι βαθιά ανθρώπινη, συγκινητική και έντονα πολιτική. Δείχνει πώς ένας άχρωμος άνθρωπος, βασανισμένος από τη ζωή και σχεδόν αποτραβηγμένος από τα εγκόσμια και αποστασιοποιημένος από τα πολιτικά πράγματα, την κατάλληλη στιγμή εξεγείρεται με τον δικό του τρόπο και αποτολμά τη δική του επαναστατική πράξη ενάντια στην τυραννία και την απολυταρχία με τον τρόπο που ξέρει καλύτερα απ' όλους, με τη λογοτεχνία. Κυκλοφόρησε το 1994, απέσπασε πολλά βραβεία και μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή τον έξοχο Μαρτσέλο Μαστροϊάννι.

Leopold Bloom, 30.07.2024

Eκεί, στο bar που κάθομαι

 

Θα ήθελα να κατοικήσω σε έναν πίνακα του Hopper,
θα ήθελα ν' ακούσω τον Woody Allen να παίζει κλαρινέτο
στο club που εμφανίζεται και τον Leonard Cohen
να τραγουδάει live το Hallelujah,
 
θα ήθελα να μάθω απ' έξω την Οδύσσεια του Ομήρου
αλλά και την Οδύσεια του Καζαντζάκη, θα ήθελα
να κάνω ιδιαίτερα μαθήματα λατινικών
γιατί δεν θυμάμαι τίποτα και μαθήματα ηλεκτρικής κιθάρας
για να παίζω το November rein - το σόλο του Slash, ιδίως,
 
θα ήθελα να διαβάσω ολόκληρη την Ιστορία του Θουκυδίδη
στη μετάφραση του Βενιζέλου - αλλά και με το πρωτότυπο κείμενο δίπλα, 

και να ξαναδιαβάσω το Κουτσό, το Μαγικό βουνό (το προτείνει 

κι ο Τόμας Μαν, άλλωστε) και τη Λολίτα,
 
θα ήθελα ένα αυτόγραφο του Μότσαρτ ή, έστω,
μία παρτιτούρα του, θα ήθελα να μάθω να οδηγώ
μόνο και μόνο για ν' αγοράσω ένα VWagen, σκαραβαίο,
σε χρώμα μωβ κατά προτίμηση,
 

θα ήθελα να είχα γράψει κάποια από τα ποιήματα 

του Γιώργη Παυλόπουλου, 

θα ήθελα να γράψω έναν διθύραμβο για τα στήθη σου,
θα ήθελα να διασχίσω τις Ηνωμένες Πολιτείες 

με μια προπολεμική Enfield,
 
Θα ήθελα άλλο ένα διπλό, μπάρμαν,
κι ένα ταξί να με πάει σπίτι μου.
 

Leopold Bloom, 29.3.2024

(Δ.Φ. 16.30)

 

Αποκριάτικο

Κοιτάζει απ' το δωμάτιό της,
ακουμπισμένη  στο παράθυρο, 
κατά το παλιό λιμάνι 

που καίνε τον καρνάβαλο,

γυμνή και ιδρωμένη ακόμα απ' τον χορό,
με λίγο μόνο χαρτοπόλεμο
στο σώμα της 

επάνω κολλημένο.

Leopold Bloom, 17.3.2024

(Δ.Φ. 19.10)

Στο γραφείο των καθηγητών

Διόρθωνε γραπτά των μαθητών του
αλλά θα ήθελε να είχε 

μια εκπομπή στο ραδιόφωνο

 
νυχτερινή,
μεταμεσονύχτια
 
να παίζει γαλλικά τραγούδια του ΄50
και τζαζ
 
και να διαβάζει στα ενδιάμεσα,
από βιβλία που θα έφερνε μαζί του,
ποιήματα του Κόλινς, του Μποντλέρ,
του Κάρβερ, της Τζόυς Μανσούρ

 
να  πίνει ζεστό καφέ
κι έξω να βρέχει
και να είναι στη Νέα Υόρκη. 

Leopold Bloom, 5.3.2024

(Δ.Φ, 11.45)

Στέφαν Τσβάιχ, Μενορά, το θαμμένο κηροπήγιο

 

Η νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ, «Μενορά, το θαμμένο κηροπήγιο» αντλεί την υπόθεσή της από τον εβραϊκό θρύλο της επτάφωτης λυχνίας, του κηροπηγίου που, σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, ο Θεός υπαγόρευσε στον Μωυσή να κατασκευάσει και φυλασσόταν στον ναό του Σολομώντα. Από αυτόν μεταφέρθηκε στη Ρώμη από τον Τίτο όταν υπέταξε την Ιουδαία και από εκεί το 455 μ.Χ. πέρασε στους Βανδάλους κατά τη λεηλασία της Ρώμης. Επί Ιουστινιανού, ο στρατηγός Βελισάριος το έφερε στην Κωνσταντινούπολή. Ένα αγόρι, ο Βενιαμίν, «ο άνθρωπος που δοκιμάστηκε σκληρά», αυτόπτης μάρτυρας της αρπαγής της από τους Βανδάλους, πήγε στο Βυζάντιο για να το ζητήσει εκ μέρους όλων των Εβραίων της οικουμένης από τον Ιουστινιανό και έζησε ως τα βαθιά γεράματα για να αφηγηθεί την περιπλάνησή της στις επόμενες γενιές.
 
Η νουβέλα αυτή δημοσιεύτηκε το 1937 στη Βιέννη, όταν γιγαντωνόταν το κύμα αντισημιτισμού και πολλαπλασιάζονταν οι διώξεις κατά των Εβραίων από τους ναζί, και στην πραγματικότητα είναι μια μεταφορά για την αδιάκοπη περιπλάνηση του λαού αυτού σε ολόκληρη τη Γη.
 
Ο Στέφαν Τσβάιχ, Αυστριακός Εβραίος, Ευρωπαίος και κοσμοπολίτης, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Ράιχ, εγκατέλειψε την πολυπολιτισμική Βιέννη και περιπλανήθηκε, όπως και πολλοί άλλοι αντιφρονούντες συμπατριώτες του και Γερμανοί,  ανέστιος σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, έφτασε μέχρι τις ΗΠΑ και κατέληξε στη Βραζιλία. Εκεί στις 22 Φεβρουαρίου του 1942 αυτοκτόνησε μαζί με τη σύζυγό του, αφήνοντας ένα γράμμα στο οποίο αποτύπωνε την αγωνία του για το μέλλον της Ευρώπης και της ανθρωπότητας. Μεταξύ άλλων έγραφε: «... ο κόσμος της γλώσσας μου σκοτείνιασε για μένα και η Ευρώπη, ο χώρος των πνευματικών δεσμών μου, έχει κι αυτή αφανιστεί. Οι δικές μου δυνάμεις εξαντλήθηκαν από τα ατελείωτα χρόνια της ξενιτιάς, μακριά από τα μέρη που με σημάδεψαν. Σκέφτομαι λοιπόν πως είναι καλύτερο να τερματίσω τη ζωή μου έγκαιρα και με το κεφάλι ψηλά, μια ζωή στην οποία η πνευματική εργασία ήταν πάντα η μεγαλύτερη χαρά και η ελευθερία το ύψιστο αγαθό. Χαιρετώ όλους μου τους φίλους. Εύχομαι να δουν πάλι όλες τις αυγές που θα ξημερώσουν μετά τη μακριά νύχτα! Εγώ πάντα πιο ανυπόμονος, θα προπορευτώ...».

 

Leopold Bloom, 28.2.2024