Nona Fernandez, Η Ζώνη του Λυκόφωτος (Gutemberg/Aldina)

 

Στη Χιλή του 1984, στην οποία υφίσταται ακόμα η δικτατορία του Πινοτσέτ, ο υποδεκανέας Αντρές Αντόνιο Βελανσουέλα Μοράλες, μέλος των μυστικών υπηρεσιών, παρουσιάζεται στα γραφεία του Cauce, ενός (κάπως) αντιπολιτευόμενου περιοδικού και ζητά επίμονα να μιλήσει σε μία δημοσιογράφο. Σπάζοντας την ομερτά, αποκαλύπτει βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων τα οποία ο ίδιος διέπραξε και δίνει πληροφορίες για απαγωγές, εξαφανίσεις, εκτελέσεις Χιλιανών πολιτών από τη δικτατορία την οποία μέχρι πρότινος υπηρετούσε. Ο Αντρές Μοράλες είναι ένας ασφαλίτης βασανιστής, ένας πράκτορας που την ημέρα βασάνιζε κρατουμένους με τους πιο απάνθρωπους τρόπους και το βράδυ άκουγε ρομαντικά τραγούδια, άγγιζε τη γυναίκα του, αποκοίμιζε τον γιο του διαβάζοντάς του ιστορίες. Ώσπου κάποια στιγμή, μετά από την τόση βία που άσκησε, νιώθει να καταρρέει ψυχικά, να μην μπορεί να ζει πια "με την οσμή του θανάτου" και θέλει να αποκαλύψει, να δώσει πληροφορίες, να μαρτυρήσει όσα διέπραξε και όσα γνωρίζει. Συνεργάζεται με μια ανθρωπιστική οργάνωση και ξεκινά τις αποκαλύψεις, εισάγοντας τους πάντες σε μια άλλη πραγματικότητα, σε μια παράλληλη διάσταση που δείχνει εξωπραγματική, έξω από κάθε λογική, στη «ζώνη του λυκόφωτος».
 
Η χιλιανή συγγραφέας Nona Fernandez, γράφει αυτό το βιβλίο βασισμένη σε ένα πραγματικό γεγονός αλλά καταφεύγει και σε αρχειακό υλικό, σε φωτογραφίες, σε μαρτυρίες άλλων, ανακαλεί μνήμες, ακόμα και δικές της. Την απασχολεί το ζήτημα (και το πρόβλημα) της μνήμης, της ατομικής και της συλλογικής καθώς και η προσπάθεια να επιβληθεί η λήθη για πολλούς λόγους (ακόμα και με το πρόσχημα της συμφιλίωσης) ή, το χειρότερο, να επιβληθεί η επιλεκτική μνήμη, η κατευθυνόμενη μνήμη, η διαστρεβλωμένη μνήμη. Πρέπει να θυμόμαστε; Και τι ακριβώς; Πώς πρέπει να στεκόμαστε απέναντι στο συλλογικό/ιστορικό παρελθόν, ιδίως αν αυτό είναι οδυνηρό; Αυτά είναι κάποια από τα ζητήματα που θίγονται στο βιβλίο.
Στη Χιλή ειδικότερα (αλλά όχι μόνο), η μετάβαση από τη δικτατορία στην (κάποια) δημοκρατία επέβαλε τον ιδιαίτερο χειρισμό των ιστορικών πληροφοριών, χειρισμό που αποτύπωνε την προσπάθεια πολλών κέντρων για "ξέπλυμα" των βασανιστών, του δικτατορικού καθεστώτος και όσων το υπηρέτησαν από διάφορα πόστα -και στην Ελλάδα έγινε/γίνεται το ίδιο.
 
Το βιβλίο είναι εξαίρετο. Οι αφηγηματικές τεχνικές θαυμάσιες. Συχνά το έκλεινα και προσπαθούσα να συνειδητοποιήσω τι είχα μόλις διαβάσει. Υπάρχουν στιγμές που μου έφερναν στον νου την περίφημη τριλογία του Patricio Guzman, τα τρία ντοκιμαντέρ που αναφέρονται στη Χιλή και στους εξαφανισμένους, δολοφονημένους πολιτικούς κρατούμενους της δικτατορίας. Η σκηνή όπου η ερευνήτρια δημοσιογράφος μελετά προσεκτικά τις φωτογραφίες των δολοφονημένων και εξαφανισμένων πολιτών θυμίζει τον αγώνα των γυναικών της Χιλής που κάθε ημέρα έψαχναν υπομονετικά στην έρημο Ατακάμα, το πιο ξηρό μέρος του πλανήτη, υπολείμματα από τα λείψανα των ανθρώπων τους, των γιων τους, των αδελφών τους, των συζύγων τους. Ή το θεατρικό έργο του Άριελ Ντόρφμαν, «Ο θάνατος και η Κόρη», με το ίδιο θέμα: τη μνήμη, τη διαχείρισή της, την "τακτοποίησή" της, τη "λείανση" των αιχμηρών στοιχείων προς όφελος της ομόνοιας και της συναδέλφωσης καθώς και την ανάγκη τίποτα να μην ξεχαστεί και τίποτα να μην παραγραφεί.

 

Φιλόλογοι (Ι)

 

Σκυμμένοι πάνω σε γραπτά
που προσπαθούν με κόπο να διαβάσουν
περνάνε τις ζωές τους
οι φιλόλογοι, οι καημένοι.
 
Κάτω από λάμπες λεντ
με κόκκινο μελάνι σημειώνουν
"προσοχή στην έκφραση και την ορθογραφία"
και συνεχίζουν αενάως και ματαίως
να διορθώνουν.
(Θα 'ναι τα λάθη, φαίνεται, που τους ανανεώνουν).
 
Σηκώνουν κάθε λίγο το κεφάλι και μονολογούν,
αμήχανα σκουπίζουν τα γυαλιά τους
και πίνουν μια γουλιά καφέ.
 
Κι έτσι σκευρώνουν λίγο λίγο
μέσα στις στοίβες των χαρτιών,
τις εγκλίσεις και τους χρόνους
οι φιλόλογοι, οι καημένοι.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Υπάλληλος γραφείου

Πάει καιρός
που έπαψε
να ελπίζει
πως θα την ποθήσουν.
 
Όμως κάποια βράδια
όταν το γραφείο αδειάζει
και μένει ολομόναχη
κλείνει προς στιγμήν
τα μάτια
και φαντάζεται
πως είναι οδαλίσκη
στο χαρέμι του Σουλτάνου.
 
Κι αυτός
της διατρέχει
το κορμί
με το μαστίγιο.
Kαι είναι ίδιος
ο Ομάρ Σαρίφ.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος