Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τα ρόδιν' ακρογιάλια, (άπαντα Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, κριτική έκδοση Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Δόμος)

 

Ένας νέος, βαριά χτυπημένος από τον έρωτα, ένα πρωινό του Οκτώβρη, αχάραγα ακόμα και αφού επί ώρα είχε σταθεί κάτω από το παράθυρο της κοπέλας που αγαπά προσπαθώντας ανεπιτυχώς να της αποσπάσει ένα βλέμμα, αποφασίζει να ανοιχτεί στη θάλασσα, χωρίς και ο ίδιος να ξέρει για πού. Με μια βάρκα δανεική, αφήνεται στο πέλαγος για να κάμει μια «θαλάσσια εκδρομή» όπως λέει, ίσως όμως και για να βάλει τέλος στη ζωή του μεσοπέλαγα. Η βάρκα αρχίζει να μπάζει νερά και όταν ο νέος βλέπει τη δύσκολη κατάσταση, αποφασίζει να βουτήξει και να αφεθεί στις διαθέσεις της θάλασσας. Στην επιφάνεια της θάλασσας αποκοιμιέται καθώς κολυμπά και όταν ξυπνά βρίσκεται στην ακτή, συνεφερμένος από τις φροντίδες κάποιου ερημίτη συγγενή του, του Σταμάτη του Αταίριαστου (!) που τον είδε και τον περιμάζεψε. Ένας ναυαγός της στεριάς σώζει έναν ναυαγό της θάλασσας.

 … Τὸ νερὸν ὑψώνεται ὁλονέν. Μέσον δὲν εἶχα νὰ τὸ ἐκκενώσω, καὶ μόνον μὲ τὶς χοῦφτες, ἂν ἠμποροῦσα. Εἰς τὴν προσπάθειάν μου ὅπως πλατύνω τὸ στόμιον τοῦ φλασκίου, τὸ ὁποῖον μοῦ εἶχε δώσει ὁ ἀφελὴς Κώστας ―τὸ νερὸν ποὺ εἶχε μέσα εἶχε βράσει ἤδη εἰς τὴν φλόγα τοῦ ἡλίου καὶ ἦτο ἄχρηστον πρὸς πόσιν― τὸ φλασκὶ ἐρραγίσθη κ᾿ ἐτρύπησε, κ᾿ ἔγινε σχεδὸν καὶ δι᾿ ἄντλησιν ἀνωφελές. Ἀπέχω ἴσον διάστημα ἀπὸ ἕκαστον τῶν τριῶν νησίων, τὰ ὁποῖα φράττουν τὸ στόμιον τοῦ λιμένος, καὶ ἀπὸ τὸν κάβον τὸν δυτικομεσημβρινόν. Ἂς γίνῃ ὅ,τι γίνῃ. Πιθανὸν νὰ βουλιάξῃ ἡ βάρκα, κ᾿ ἐγὼ μαζί. Ἐὰν δὲν ἠμπορέσω νὰ σωθῶ κολυμβῶν, θ᾿ αὐτοκτονήσω ἀκουσίως. Καὶ θὰ εἶναι εὐκταία ἀπαλλαγή, χωρὶς εὐθύνην καὶ χωρὶς κόλασιν. Ἂς ταχύνω τὴν κωπηλασίαν, διὰ νὰ μὴ μοῦ μείνῃ ἀμφιβολία περὶ τοῦ ἀκουσίου τῆς αὐτοκτονίας. Ἂς καθίσω στὰ κάργα, ὅπως λέγουν οἱ ναυτικοί. Λυποῦμαι τὴν ζωὴν ἆρά γε;…

Στην παρέα τους έρχονται να προστεθούν και δύο άλλοι περίεργοι τύποι, ο Διαμαντής ο Αγάλλος και ο Στάθης, ο Πατσοστάθης. Ο πρώτος, άφησε το νησί και την αρραβωνιαστικιά του και τράβηξε στα ξένα όπου έγινε βαρκάρης στη Γαλλία. Μετά από χρόνια επέστρεψε αλλά η κοπέλα που τον περίμενε είχε στο μεταξύ πεθάνει. Ωστόσο, σε μια εξόρμησή του κυνήγι, ο Αγάλλος νομίζει πως τη βλέπει μπροστά του και την ακούει να του μιλά με παράπονο που τη λησμόνησε. Ο άλλος, βοσκός, χρόνια μνηστευμένος, αναβάλλει συνεχώς τον γάμο επειδή πιστεύει πως του έχουν κάνει μάγια. Όμως τελικά τον γάμο δεν τον αποφεύγει.

Τα ρόδιν' ακρογιάλια, 1908, σελ. 2 και 3, (Εταιρεια παπαδιαμαντικών σπουδών),
από την κριτική έκδοση του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου

Τη νουβέλα (ή μήπως μυθιστόρημα; -ο Παπαδιαμάντης το λέει «κοινωνικό μυθιστόρημα»-) «Τα ρόδινα ακρογιάλια» ο Παπαδιαμάντης την έγραψε το 1908. Σε αυτήν συνοψίζεται όλος ο κόσμος του· ένας κόσμος πολύχρωμος: ναυτικοί, απόμαχοι και ενεργοί, ψαράδες και φελούκες, παπάδες και ξωκλήσια, νοικοκυραίοι και αρχοντόσπιτα, μπακάλικα και παραγιοί, κοσμοπολίτες και ξενιτειά, δήμαρχοι, προικιά, γραίες και νιες, ανύπαντρες που μένουν πιστές στις υποσχέσεις τους, ξενιτεμένοι που ξεχνάνε, αλλοπαρμένοι, αλαφροϊσκιωτοι, αναχωρητές, απογοητευμένοι και ναυάγια της ζωής... προλήψεις, κομματισμός, πολιτικές αντιδικίες, οπτασίες, μάγια... Ο Παπαδιαμάντης όλα τα πρόσωπα τα βλέπει με τη γνωστή του κατανοητική διάθεση, τη γνωστή του επιείκεια, την αγαθή του καλοσύνη.

αφίσα της ταινίας του Ευθύμη Χατζή, 1998

Τα πάθη της αγάπης, λοιπόν κι εδώ- οι καημοί του έρωτα και του ανεκπλήρωτου. Ο Παπαδιαμαντης, τρυφερός, λυρικός, στα καλύτερά του· ηθογραφία στα καλύτερά της. Η συγκεκριμένη νουβέλα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο έξοχα το 1998 (πρεμιέρα το 1999) από τον σκηνοθέτη Ευθύμη Χατζή σε σενάριο του ιδίου και του Δημήτρη Νόλα.

Σταθερά από τα αναγνώσματά μου κάθε καλοκαίρι, μαζί με τον Ρεμβασμό του δεκαπενταύγουστου.

 df