Αντόνιο Ταμπούκι, Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα

 

Ο δρ. Περέιρα, ένας μεσήλικας δημοσιογράφος, υπέρβαρος και με σοβαρά προβλήματα υγείας, αναλαμβάνει τη διεύθυνση του πολιτιστικού ένθετου μιας υπερσυντηρητικής εφημερίδας της Λισαβόνας. Είναι ο μοναδικός συντάκτης και, επομένως, αρχισυντάκτης του εαυτού του. Μόνη του έγνοια είναι η λογοτεχνία, η κουλτούρα όπως λέει, και μόνιμο άγχος του να έχει έτοιμες προς δημοσίευση μερικές νεκρολογίες επιφανών λογοτεχνών που από μέρα σε μέρα πρόκειται να πεθάνουν. Για αυτό το έργο αποφασίζει να προσλάβει έναν νέο που έχει ανάγκη από χρήματα. Τον προσλαμβάνει για να γράφει για τον θάνατο. «Όλη η Ευρώπη βρομάει θάνατο», όπως λέγεται, αφού στο μεγαλύτερο μέρος της κυριαρχεί ο φασισμός και ο ναζισμός ...
 
Μοναχικός περιπατητής της Λισαβόνας που φλέγεται από τον καύσωνα, βρίσκει καταφύγιο σε καφέ όπου καταναλώνει τεράστιες ποσότητες λεμονάδας, πηγμένες στη ζάχαρη, και ομελέτες με αρωματικά χόρτα. Κλειστός και εσωστρεφής, ανοίγεται μόνο στο πορτρέτο της γυναίκας του, που την έχει χάσει κάποια χρόνια πριν από φυματίωση. Στο μεταξύ την Πορτογαλία κυβερνά ο δικτάτορας Σαλαζάρ, με τον γραφικό εθνικισμό του, το παρακράτος και την αστυνομία. Στη γειτονική Ισπανία μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος πλησιάζει. Σταδιακά ο δρ. Περέιρα συνειδητοποιεί την πολιτική κατάσταση στη χώρα του και στην Ευρώπη και επιχειρεί μια ατομική πολιτική πράξη.
 
Η νουβέλα «Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα» του Ιταλού συγγραφέα Αντόνιο Ταμπούκι, που -σημειωτέον, έζησε πολλά χρόνια στη Λισαβόνα- είναι βαθιά ανθρώπινη, συγκινητική και έντονα πολιτική. Δείχνει πώς ένας άχρωμος άνθρωπος, βασανισμένος από τη ζωή και σχεδόν αποτραβηγμένος από τα εγκόσμια και αποστασιοποιημένος από τα πολιτικά πράγματα, την κατάλληλη στιγμή εξεγείρεται με τον δικό του τρόπο και αποτολμά τη δική του επαναστατική πράξη ενάντια στην τυραννία και την απολυταρχία με τον τρόπο που ξέρει καλύτερα απ' όλους, με τη λογοτεχνία. Κυκλοφόρησε το 1994, απέσπασε πολλά βραβεία και μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή τον έξοχο Μαρτσέλο Μαστροϊάννι.

Leopold Bloom, 30.07.2024

Στέφαν Τσβάιχ, Μενορά, το θαμμένο κηροπήγιο

 

Η νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ, «Μενορά, το θαμμένο κηροπήγιο» αντλεί την υπόθεσή της από τον εβραϊκό θρύλο της επτάφωτης λυχνίας, του κηροπηγίου που, σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, ο Θεός υπαγόρευσε στον Μωυσή να κατασκευάσει και φυλασσόταν στον ναό του Σολομώντα. Από αυτόν μεταφέρθηκε στη Ρώμη από τον Τίτο όταν υπέταξε την Ιουδαία και από εκεί το 455 μ.Χ. πέρασε στους Βανδάλους κατά τη λεηλασία της Ρώμης. Επί Ιουστινιανού, ο στρατηγός Βελισάριος το έφερε στην Κωνσταντινούπολή. Ένα αγόρι, ο Βενιαμίν, «ο άνθρωπος που δοκιμάστηκε σκληρά», αυτόπτης μάρτυρας της αρπαγής της από τους Βανδάλους, πήγε στο Βυζάντιο για να το ζητήσει εκ μέρους όλων των Εβραίων της οικουμένης από τον Ιουστινιανό και έζησε ως τα βαθιά γεράματα για να αφηγηθεί την περιπλάνησή της στις επόμενες γενιές.
 
Η νουβέλα αυτή δημοσιεύτηκε το 1937 στη Βιέννη, όταν γιγαντωνόταν το κύμα αντισημιτισμού και πολλαπλασιάζονταν οι διώξεις κατά των Εβραίων από τους ναζί, και στην πραγματικότητα είναι μια μεταφορά για την αδιάκοπη περιπλάνηση του λαού αυτού σε ολόκληρη τη Γη.
 
Ο Στέφαν Τσβάιχ, Αυστριακός Εβραίος, Ευρωπαίος και κοσμοπολίτης, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Ράιχ, εγκατέλειψε την πολυπολιτισμική Βιέννη και περιπλανήθηκε, όπως και πολλοί άλλοι αντιφρονούντες συμπατριώτες του και Γερμανοί,  ανέστιος σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, έφτασε μέχρι τις ΗΠΑ και κατέληξε στη Βραζιλία. Εκεί στις 22 Φεβρουαρίου του 1942 αυτοκτόνησε μαζί με τη σύζυγό του, αφήνοντας ένα γράμμα στο οποίο αποτύπωνε την αγωνία του για το μέλλον της Ευρώπης και της ανθρωπότητας. Μεταξύ άλλων έγραφε: «... ο κόσμος της γλώσσας μου σκοτείνιασε για μένα και η Ευρώπη, ο χώρος των πνευματικών δεσμών μου, έχει κι αυτή αφανιστεί. Οι δικές μου δυνάμεις εξαντλήθηκαν από τα ατελείωτα χρόνια της ξενιτιάς, μακριά από τα μέρη που με σημάδεψαν. Σκέφτομαι λοιπόν πως είναι καλύτερο να τερματίσω τη ζωή μου έγκαιρα και με το κεφάλι ψηλά, μια ζωή στην οποία η πνευματική εργασία ήταν πάντα η μεγαλύτερη χαρά και η ελευθερία το ύψιστο αγαθό. Χαιρετώ όλους μου τους φίλους. Εύχομαι να δουν πάλι όλες τις αυγές που θα ξημερώσουν μετά τη μακριά νύχτα! Εγώ πάντα πιο ανυπόμονος, θα προπορευτώ...».

 

Leopold Bloom, 28.2.2024

Έριχ Κέστνερ, Στο χείλος της αβύσσου

 

Ο Γιάκομπ Φάμπιαν, διδάκτορας της φιλολογίας εργάζεται σε διαφημιστικό γραφείο, όμως απολύεται. Άνεργος και χωρίς σκοπό, περιφέρεται στο Βερολίνο του Μεσοπολέμου και έρχεται σε επαφή με τον σκοτεινό κόσμο του. Εξερευνά τα παράνομα καμπαρέ και τα παράνομα πορνεία που παρέχουν κάθε είδους ερωτικές απολαύσεις, τα μπαρ και τα καφέ, τα τραμ, τα μαγαζιά, τα ατελιέ και τα κινηματογραφικά στούντιο. Στο Βερολίνο του '30 ο πληθωρισμός εξανεμίζει τις οικονομίες, η ακρίβεια θερίζει και η ανεργία καλπάζει. Ο κόσμος παραδίδεται στο αλκοόλ, στις ναρκωτικές ουσίες και στις ηδονές σαν να μην υπάρχει αύριο. Ζει στην παρακμή και περιμένει τον ναζισμό που προελαύνει. Οι ιδεολογικές συγκρούσεις μαίνονται και το αριστερό μέτωπο, αποτελούμενο από σοσιαλιστές, μαρξιστές, κομμουνιστές, αναρχικούς προσπαθεί να προτάξει κάποια αντίσταση. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, όμως, πνέει τα λοίσθια, η Γερμανία και το Βερολίνο βρίσκονται στο χείλος της αβύσσου...

Το μυθιστόρημα του Έριχ Κέστνερ, "Στο χείλος της αβύσσου" εκδόθηκε το 1931 και, εννοείται, κυνηγήθηκε από τους ναζί. Ωστόσο στους πρώτους μήνες της κυκλοφορίας του πρόλαβε να πουλήσει 30.000 αντίτυπα, έστω και αλλαγμένο και λογοκριμένο.

Ο συγγραφέας Έριχ Κέστνερ, από τη Δρέσδη, στρατιώτης στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, επιστρέφοντας από το μέτωπο, σπούδασε φιλολογία και ιστορία και εργάστηκε στην αριστερή εφημερίδα Neue Leipsiger Zeitoung ως κριτικός. Τα περισσότερα έργα του απαγορεύτηκαν από τους ναζί -μάλιστα έγινε και αυτόπτης μάρτυρας της καύσης των βιβλίων του (!) - και διαγράφηκε από το σώμα των συγγραφέων του Ράιχ. Έκτοτε δημοσίευε μόνο με ψευδώνυμα. Επιλέγει ως στόχους του την κοινωνική υποκρισία, την οικογένεια, το κράτος, τον στρατό και τον μιλιταρισμό, πάντα από τη σκοπιά του στρατευμένου ουμανιστή συγγραφέα.
Το βιβλίο "Στο χείλος της αβύσσου" από τις Εκδόσεις Πόλις, είναι στην πλήρη του μορφή, χωρίς παραποιήσεις και χωρίς συντομεύσεις. Και είναι εξαίρετο.

Leopold Bloom, 18.2.2024

Χούλιο Κορτάσαρ, Ζωολόγιο

 

Δύο μεσόκοπα αδέρφια, ένας άνδρας και μια γυναίκα, κατοικούν σε ένα παλαιό τεράστιο αρχοντικό του οποίου οι χώροι όμως απειλούνται συνεχώς και σταδιακά καταλαμβάνονται από περίεργα όντα που δεν κατονομάζονται. Ένας ένοικος που φιλοξενείται στο σπίτι στενής του φίλης για να το προσέχει κατά την απουσία της βγάζει από το στόμα του χνουδωτά χαριτωμένα κουνελάκια που είναι ικανά μόλις φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο αριθμό να προκαλέσουν την απόλυτη απορρύθμιση και το χάος. Τα μέλη μιας αποστολής υποφέρουν από κεφαλαλγίες που μεταδίδονται από ένα παράξενο είδος ζώων, τις μανκούσπιες, των οποίων τη φροντίδα έχουν αναλάβει. Μια νεαρή κοπέλα, η Ντέλια, που με μαγικό τρόπο μπορεί να χειρίζεται ζωύφια και ποντικούς, δεν μεταμορφώνει βέβαια τους μνηστήρες της σε ζώα αλλά τους βλέπει να πεθαίνουν -ή μήπως είναι αυτή που τους σκοτώνει;- ενώ μέσα σε ένα λεωφορείο που τερματίζει στο νεκροταφείο της πόλης ένα ζευγάρι είναι το μόνο που δεν κρατάει λουλούδια και αντιμετωπίζει την εχθρότητα στα βλέμματα όλων των άλλων επιβατών.
 
Στα διηγήματα του "Ζωολόγιο" αισθανόμαστε να κυκλοφορεί συνεχώς μια απειλή, αδιόρατη και υπόγεια, ικανή να οδηγήσει στον πανικό, στο κακό και στο χάος, σαν να κρέμονται όλα σε μια κλωστή... Αυτή η απορρύθμιση, που μπορεί να προκύψει από οτιδήποτε, αφορά οικίες, ψυχικές διαθέσεις, οικογένειες, μικρό-τοπους ή και την ίδια τη χώρα.
Εξαίρετα διηγήματα με τα οποία ο Χούλιο Κορτάσαρ καθιερώθηκε στη λογοτεχνία της πατρίδας του και απέσπασε τον θαυμασμό του Μπόρχες, του μεγάλου συμπατριώτη του.
 
Το διήγημα «Μακρινή» στο οποίο η ηρωίδα διχάζεται και πολλαπλασιάζεται για να συνομιλήσει με τον άλλο της εαυτό -ή μήπως με τους πολλαπλούς εαυτούς της; -μέσα από κωδικογραφήματα, αναγράμματα, παλίνδρομα και λογοπαίγνια, φορείς όλα ενός «άλλου»/διαφορετικού νοήματος, είναι πραγματικά έξοχο και προαναγγέλλει το «Κουτσό».

Leopold Bloom, 25.12.2023

 

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Ο συμβολαιογράφος

 

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892) ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα, το λογοτεχνικό έργο της οποίας, έχω την αίσθηση, είναι κάπως αγνοημένο από την κριτική και τις φιλολογικές μελέτες. Φορέας των στοιχείων της φαναριώτικης παράδοσης, κοσμοπολίτης από μικρή ηλικία, βρέθηκε στο Βουκουρέστι και στην Οδησσό και σε ηλικία δεκαέξι ετών φοίτησε ως υπότροφος στη Στρατιωτική Ακαδημία του Μονάχου. Στην απελευθερωμένη Ελλάδα υπηρέτησε ως αξιωματικός του πυροβολικού αλλά γρήγορα παραιτήθηκε και ανέλαβε διοικητικές θέσεις. Διετέλεσε μεταξύ άλλων διευθυντής του Εθνικού Τυπογραφείου, τμηματάρχης εκπαίδευσης, εισηγητής του Συμβουλίου Επικρατείας, καθηγητής της αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, υπουργός των Εξωτερικών και διπλωμάτης σε πολλές πρωτεύουσες και στην Αμερική.
 
Ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου: διηγήματα, νουβέλες, απομνημονεύματα, ηθικοδιδακτικά κείμενα, θεατρικά έργα, μυθιστόρημα, ποίηση."Ο αυθέντης του Μωρέως" είναι το πιο γνωστό του μυθιστόρημα και "Του Κουτρούλη ο γάμος" το πιο γνωστό θεατρικό του έργο.
 
"Ο συμβολαιογράφος" είναι μια χαριτωμένη νουβέλα με απλή αστυνομική υπόθεση: στην Κεφαλλονιά, που βρίσκεται υπό αγγλική κατοχή, ένας τυχοδιώκτης, αδίστακτος τύπος σκοτώνει τον πλούσιο κόντε θείο του για να οικειοποιηθεί τη μεγάλη του περιουσία. Στο έργο του αυτό βρίσκει κάλυψη από τον συμβολαιογράφο Τάπα, ο οποίος και αυτός έχει τους δικούς του λόγους για να τον υποστηρίξει. Από κοινού ενοχοποιούν τον έντιμο γραμματικό του κόντε. Αλλά το καλό στο τέλος νικά.
Όλα αυτά σε μια πολύ δουλεμένη καθαρεύουσα που όταν συναντά το επτανησιακό ιδίωμα, ανάμεικτο με τους υιοθετημένους "ιταλισμούς" απογειώνεται.
 
Θυμόμαστε και την έξοχη μεταφορά αυτής της νουβέλας στην ασπρόμαυρη τηλεόραση με εξαίρετους ηθοποιούς, τον Ανδρέα Φιλιππίδη, τον Γιάννη Φέρτη, τον Σταύρο Ξενίδη, τη Μιμή Ντενίση και τον Στάθη Ψάλτη στα πρώτα τους βήματα, τη Ντίνα Κώνστα, τη Δέσπω Διαμαντίδου και τον σπουδαίο Βασίλη Διαμαντόπουλο στον ρόλο του συμβολαιογράφου Τάπα.

Leopold Bloom, 22.10.2023

(Δ.Φ. 07.30)

 

 

Τζόζεφ Κόνραντ, Η καρδιά του σκότους

 

Πέντε άνδρες μέσα σε ένα πλοιάριο στις εκβολές του Τάμεση περιμένουν την κατάλληλη ώρα για να αποπλεύσουν. Στο μεταξύ ένας από αυτούς, ο Τσάρλι Μάρλοου, αφηγείται την ιστορία του κυρίου Κουρτς, ενός σπουδαίου, όπως τον χαρακτηρίζει ο ίδιος, ανθρώπου.
 
Η ιστορία εξελίσσεται στο (βελγικό) Κογκό την περίοδο της στυγνής αποικιοκρατίας, όταν αυτή η χώρα ήταν μία (ακόμα) ιδιωτική επιχείρηση του Λεοπόλδου Β΄, ο οποίος τη διαφέντευε με απίστευτη βαναυσότητα. Ο αφηγητής, ο Τσάρλι Μάρλοου, κυβερνήτης ενός ατμόπλοιου στον ομώνυμο ποταμό, αναλαμβάνει να παραλάβει τον άρρωστο Κουρτς. Πλέει με το πλήρωμά του και μερικούς δυτικούς αποικιοκράτες όλο και πιο βαθιά στη ζούγκλα και επιτέλους συναντά τον Κουρτς, καταπονημένο και ετοιμοθάνατο. Πρόκειται για κρατικό υπάλληλο. Ως υπεύθυνος ενός από τους σημαντικότερους σταθμούς βελγικών συμφερόντων στη ζούγκλα, καθήκον του έχει τη συγκέντρωση των ελεφαντόδοντων που αποτελούν, ασφαλώς, βασιλική περιουσία. Οι ποσότητες που συγκεντρώνει είναι εντυπωσιακές αλλά φαίνεται ότι δεν τις αποστέλλει όλες στην Ευρώπη. Κάποιες διαδικασίες στη συγκέντρωση και στην αποθήκευση είναι αδιαφανείς και είναι φανερό ότι ο Κουρτς δουλεύει και για τον εαυτό του. Διακινδυνεύει τα πάντα, και τη ζωή του ακόμα, για να πλουτίσει. Είναι τυχοδιώκτης, αδίστακτος, δόλιος αλλά και δεινός ομιλητής και έξοχος συζητητής, χειριστικός. Γοητεύει, παραπλανά, σαγηνεύει και λατρεύεται από τους ιθαγενείς περίπου ως μάγος ή ως θεός. Οι περισσότεροι αναφέρονται σε αυτόν με δέος, θαυμασμό και φόβο. Όσο ο αφηγητής τον συναναστρέφεται και τον γνωρίζει καλύτερα τόσο εισχωρεί βαθύτερα στην "καρδιά του σκότους", στον ψυχισμό αυτού του δαιμονικού ανθρώπου.
 
Η νουβέλα είναι θαυμάσια. Το τέλος της κάτι παραπάνω από εξαίρετο. Δημοσιεύτηκε το 1899 στην Αγγλία και σε μεγάλο βαθμό δημιουργήθηκε με υλικά από τη ζωή και τα ταξίδια του ίδιου του Κόνραντ. Διαβάζεται σε πολλά επίπεδα, το ιστορικό, το ψυχαναλυτικό, το ανθρωπολογικό αλλά και ως σχόλιο για την αποικιοκρατία και το καταστροφικό έργο των χριστιανών δυτικών εις βάρος των "απολίτιστων" φυλών.

Πάνω στην προσωπικότητα αυτού του αδίστακτου τυχοδιώκτη, του Κουρτς, βασίστηκε ο Κόπολα για να χτίσει τον δικό του Κούρτς, τον παράφρονα συνταγματάρχη Γουόλτερ Ε. Κουρτζ (!) στην ταινία "Αποκάλυψη τώρα!", ρόλο που υποδύεται υποδειγματικά ο Μάρλον Μπράντο.

Leopold Bloom, 21.10.20223

(12.20, Δ.Φ.)

Roberto Bolañο, Η νυχτωδία της Χιλής

 
 

O Σεμπαστιάν Ουρούτια Λακρουά, ιερέας, κριτικός της λογοτεχνίας, ποιητής και μέλος του Opus Dei, σε μια νύχτα αγωνίας λίγο πριν πεθάνει, ανακαλεί τη ζωή του και επιχειρεί να απολογηθεί για κατηγορίες που του απευθύνει κάποιος "ρυτιδιασμένος νεαρός". Ανακαλεί τις σπουδές του στο ιεροδιδασκαλείο, τις απόπειρές του να γράψει ποίηση, τις κριτικές λογοτεχνίας που συνέτασσε για τους Χιλιανούς συγγραφείς του καιρού του, τη γνωριμία του με τον Νερούδα. Σιγά σιγά ολισθαίνει στην κόλαση, δέχεται να παραδώσει μαθήματα μαρξισμού στον Πινοτσέ και στο επιτελείο του, παρίσταται σε ολονύχτια λογοτεχνικά πάρτι στην αχανή έπαυλη μιας όμορφης Χιλιανής μαζί με ολόκληρη τη διανόηση της χώρας ενώ στα υπόγειά αυτής της έπαυλης ο Αμερικάνος σύζυγός της ανακρίνει με απίστευτη βαναυσότητα πολιτικούς κρατουμένους. Το πορτρέτο του τελειώνει με τον πιο γελοίο και γκροτέσκο τρόπο, όταν τον λούζει η Tormenta de mierda...

Ο Roberto Bolaño στη "Νυχτωδία της Χιλής" γράφει για τη λογοτεχνία και για τους λογοτέχνες. Επικρίνει τη διανόηση της πατρίδας του, αυτήν την κλειστή κάστα, που ματαιόδοξα και ναρκισσιστικά κινούνταν έξω και πέρα από την πραγματική ζωή και τις πολιτικές περιπέτειες της Χιλής, που επεδίωκε την καταξίωση σε καιρούς που η δημοκρατία στη Χιλή είχε καταλυθεί και οι πολιτικοί κρατούμενοι δολοφονούνταν, που διάβαζε αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία αλλά αντιπαθούσε τα λαϊκά στρώματα.

Ο ιερωμένος Ουρούτια Λακρουά, μέλος του Opus Dei, ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας, στην ιστορία του Bolaño έχει το πραγματικό αντίστοιχό του, τον Ιγνάσιο Βαλέντε. Το ίδιο και το ζεύγος των διανοουμένων στων οποίων την έπαυλη φιλοξενούνται οι λογοτεχνικές βραδιές. Είναι η Μαριάνα Καγιέχας και ο Μάικλ Τάουνλεϋ, πράκτορες και οι δύο της δικτατορίας του Πινοτσέ.

Leopold Βloom, 15.10.2023

(Δ.Φ.)

 

Αρισταίνετος, Ερωτικαί Επιστολαί, εκδόσεις Gutemberg

 

Με το όνομα Αρισταίνετος μας παραδίδεται ένα corpus πενήντα μυθοπλαστικών ερωτικών επιστολών ενός άγνωστου συγγραφέα της ύστερης αρχαιότητας. Αρισταίνετος είναι ο αποστολέας της πρώτης επιστολής στην οποία περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες στον παραλήπτη Φιλόκαλο την αγαπημένη του Λαϊδα, μια κοπέλα ασύγκριτης ομορφιάς.
 
Το corpus των επιστολών αυτών, σε δύο βιβλία -στην πραγματικότητα δεν είναι επιστολές, το επιστολικό είδος είναι εμφανώς πρόσχημα- τοποθετείται στην Ύστερη ρωμαϊκή αρχαιότητα, στο λυκόφως του αρχαίου κόσμου και θεματικά κινείται γύρω από τον έρωτα στις διάφορες εκδοχές του. Στην ουσία πρόκειται για πενήντα ερωτογραφήματα μικρής και μεσαίας έκτασης στα οποία διαβάζουμε για τις περιπέτειες ανδρών ειδικών περί τα ερωτικά και τους γυναικείους χαρακτήρες, για γυναίκες που απατούν τους άνδρες τους με τους πιο ευφάνταστους τρόπους, για κοπέλες που έχουν χάσει την παρθενία τους πριν τον γάμο, για ψαράδες που παρακολουθούν γυμνές κόρες που λούζονται στη θάλασσα και τρελαίνονται, για νεαρούς που ποθούν τις παλλακίδες των πατεράδων τους, για εταίρες που αποσύρονται από το επάγγελμα μόλις γεννάνε, για ζωγράφους που ερωτεύονται τους πίνακές τους, για τις αγωνίες ανδρών λόγω του άστατου χαρακτήρα των γυναικών τους, για υπηρέτριες που ερωτεύονται τους εραστές των κυριών τους, για ώριμες κυρίες που κυνηγάνε νεαρούς για σεξ, για νεαρούς που ποθούν τις πεθερές τους, για ανταλλαγές ερωτικών συντρόφων μεταξύ γυναικών, για προαγωγούς, για πόρνες, για παράνομα ραντεβού, για μοιχείες, για αντιζηλίες... Ο έρωτας σε όλες του τις εκδοχές, εκτός από τον παιδικό και τον ομόφυλο.
 
Οι «Ερωτικαί Επιστολαί» απηχούν το πνευματικό κλίμα που επικράτησε στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, ιδίως στη νεότευκτη Κωνσταντινούπολη κατά τον 5ο και τον 6ο αιώνα. Οι συγγραφείς των οποίων οι επιδράσεις είναι εμφανείς είναι ο Όμηρος, ο Μένανδρος, ο Αλκίφρων, ο Λουκιανός, o Φιλόστρατος ο Φλάβιος και ο Φιλόστρατος ο Πρεσβύτερος, ο Αχιλλέας Τάτιος, οι κλασικοί τραγικοί και ο Αριστοφάνης, ο Ξενοφών ο Εφέσιος, ο Χαρίτων, ο Λόγγος, ο Ηλιόδωρος και, ασφαλώς, ο Πλάτων.
Ανάλαφρο ύφος, χαριτωμένες και ευτράπελες ιστοριούλες.

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει εκτενέστατη εισαγωγή (πληροφορίες για την έρευνα γύρω από τον συγγραφέα, το κλίμα της εποχής, επιδράσεις και επιρροές, το είδος της επιστολογραφίας, γλωσσικά και υφολογικά στοιχεία..), το πρωτότυπο κείμενο, την απόδοσή του στη νεοελληνική, πολύ κατατοπιστικά σχόλια και εκτενή βιβλιογραφία.

Leopold Bloom, 25.08.2022

(19.59)

 

Nona Fernandez, Η Ζώνη του Λυκόφωτος (ή για τη Χιλή πάλι)

 

Στη Χιλή του 1984, στην οποία υφίσταται ακόμα η δικτατορία του Πινοτσέτ, ο υποδεκανέας Αντρές Αντόνιο Βελανσουέλα Μοράλες, μέλος των μυστικών υπηρεσιών, παρουσιάζεται στα γραφεία του Cauce, ενός (κάπως) αντιπολιτευόμενου περιοδικού και ζητά επίμονα να μιλήσει σε μία δημοσιογράφο. Σπάζοντας την ομερτά, αποκαλύπτει βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων τα οποία ο ίδιος διέπραξε και δίνει πληροφορίες για απαγωγές, εξαφανίσεις, εκτελέσεις Χιλιανών πολιτών από τη δικτατορία την οποία μέχρι πρότινος υπηρετούσε. Ο Αντρές Μοράλες είναι ένας ασφαλίτης βασανιστής, ένας πράκτορας που την ημέρα βασάνιζε κρατουμένους με τους πιο απάνθρωπους τρόπους και το βράδυ άκουγε ρομαντικά τραγούδια, άγγιζε τη γυναίκα του, αποκοίμιζε τον γιο του διαβάζοντάς του ιστορίες. Ώσπου κάποια στιγμή, μετά από την τόση βία που άσκησε, νιώθει να καταρρέει ψυχικά, να μην μπορεί να ζει πια "με την οσμή του θανάτου" και θέλει να αποκαλύψει, να δώσει πληροφορίες, να μαρτυρήσει όσα διέπραξε και όσα γνωρίζει. Συνεργάζεται με μια ανθρωπιστική οργάνωση και ξεκινά τις αποκαλύψεις, εισάγοντας τους πάντες σε μια άλλη πραγματικότητα, σε μια παράλληλη διάσταση που δείχνει εξωπραγματική, έξω από κάθε λογική, στη «ζώνη του λυκόφωτος».
 
Η χιλιανή συγγραφέας Nona Fernandez, γράφει αυτό το βιβλίο βασισμένη σε ένα πραγματικό γεγονός αλλά καταφεύγει και σε αρχειακό υλικό, σε φωτογραφίες, σε μαρτυρίες άλλων, ανακαλεί μνήμες, ακόμα και δικές της. Την απασχολεί το ζήτημα (και το πρόβλημα) της μνήμης, της ατομικής και της συλλογικής καθώς και η προσπάθεια να επιβληθεί η λήθη για πολλούς λόγους (ακόμα και με το πρόσχημα της συμφιλίωσης) ή, το χειρότερο, να επιβληθεί η επιλεκτική μνήμη, η κατευθυνόμενη μνήμη, η διαστρεβλωμένη μνήμη. Πρέπει να θυμόμαστε; Και τι ακριβώς; Πώς πρέπει να στεκόμαστε απέναντι στο συλλογικό/ιστορικό παρελθόν, ιδίως αν αυτό είναι οδυνηρό; Αυτά είναι κάποια από τα ζητήματα που θίγονται στο βιβλίο.
Στη Χιλή ειδικότερα (αλλά όχι μόνο), η μετάβαση από τη δικτατορία στην (κάποια) δημοκρατία επέβαλε τον ιδιαίτερο χειρισμό των ιστορικών πληροφοριών, χειρισμό που αποτύπωνε την προσπάθεια πολλών κέντρων για "ξέπλυμα" των βασανιστών, του δικτατορικού καθεστώτος και όσων το υπηρέτησαν από διάφορα πόστα -και στην Ελλάδα έγινε/γίνεται το ίδιο.
 
Το βιβλίο είναι εξαίρετο. Οι αφηγηματικές τεχνικές θαυμάσιες. Συχνά το έκλεινα και προσπαθούσα να συνειδητοποιήσω τι είχα μόλις διαβάσει. Υπάρχουν στιγμές που μου έφερναν στον νου την περίφημη τριλογία του Patricio Guzman, τα τρία ντοκιμαντέρ που αναφέρονται στη Χιλή και στους εξαφανισμένους, δολοφονημένους πολιτικούς κρατούμενους της δικτατορίας. Η σκηνή όπου η ερευνήτρια δημοσιογράφος μελετά προσεκτικά τις φωτογραφίες των δολοφονημένων και εξαφανισμένων πολιτών θυμίζει τον αγώνα των γυναικών της Χιλής που κάθε ημέρα έψαχναν υπομονετικά στην έρημο Ατακάμα, το πιο ξηρό μέρος του πλανήτη, υπολείμματα από τα λείψανα των ανθρώπων τους, των γιων τους, των αδελφών τους, των συζύγων τους. Ή το θεατρικό έργο του Άριελ Ντόρφμαν, «Ο θάνατος και η Κόρη», με το ίδιο θέμα: τη μνήμη, τη διαχείρισή της, την "τακτοποίησή" της, τη "λείανση" των αιχμηρών στοιχείων προς όφελος της ομόνοιας και της συναδέλφωσης καθώς και την ανάγκη τίποτα να μην ξεχαστεί και τίποτα να μην παραγραφεί.

Leopold Bloom, 30.7.2022

(21.55)

 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τα Αθηναϊκά, εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)

 

Η Αθήνα του Παπαδιαμάντη είναι οι δυτικές εσχατιές της πόλης, η περιοχή πέριξ του Ψυρρή, εκεί όπου έζησε όταν ήρθε για πρώτη φορά στην πρωτεύουσα το 1869 σε νεαρή ηλικία, «ξένος στα ξένα» όπως έλεγε ο ίδιος. Εκεί όπου μπορούσε να βιώσει το αίσθημα της δικής του, εσωτερικής εξορίας.
Η άλλη Αθήνα, του κέντρου, της οδού Πανεπιστημίου, της Σταδίου, των λαμπρών κτιρίων, του κοσμοπολιτισμού, των αστών και των φώτων του είναι αδιάφορη. Στα μικρά δωμάτια, που νοίκιαζε και ξενοίκιαζε όταν αναχωρούσε για τη Σκιάθο, βίωνε τη μελαγχολία του και εξασκούσε το βλέμμα του. Μοναχικός περιπατητής, παρατηρούσε ανθρώπους, συνήθειες, ήθη, ασχολίες και μέρη, σε μια περιοχή που υπήρχαν φτωχόσπιτα με κοινόχρηστες μικρές αυλές, μικρομάγαζα, εργαστήρια αλλά και διάσπαρτα αρχαιοελληνικά και βυζαντινά μνημεία και οθωμανικά τεμένη. Όταν επέστρεφε από τις περιηγήσεις του στις μικρές του κάμαρες έγραφε, αποτύπωνε στιγμιότυπα, μικρά επεισόδια της αθηναϊκής καθημερινότητας.
 
Ο κόσμος των «Αθηναϊκών» κειμένων του (διηγημάτων; ή μήπως χρονογραφημάτων;) ζει σε μικρά δωμάτια, σε χαμόγεια σε ανθυγιεινές συνθήκες, σε τρώγλες, σε εσωτερικές αυλές ή ακόμα και σε διανυκτερεύοντα καφενεία. Περιφέρεται σε καπηλειά, σε ταβερνεία, σε μικρομπακάλικα και σε μπακαλοταβέρνες, σε τσαρουχάδικα, σε πατσατζίδικα, σε τσαγκαράδικα, σε κάθε λογής μικρομάγαζα και σε μικρά παρεκκλήσια, χωμένα σε απόμερες γωνιές.
Οι άνθρωποί τους είναι φυγόκοσμοι καλόγεροι που αγωνίζονται να μείνουν αγνοί, συνεσταλμένοι φοιτητές, φτωχοί βιοπαλαιστές, μπεκρήδες και κηφήνες που εγκαταλείπουν γυναίκες και παιδιά, φαρμακόγλωσσες γειτόνισσες, μπεκιάρηδες και ερείπια της ζωής, χήρες και ζωντοχήρες, πολυμελείς οικογένειες, εργατικά κορίτσια που ξενοδουλεύουν, ψυχοκόρες, ξεπεσμένοι δερβίσηδες... φτωχολογιά και χαμοζωή...
 
Στη συγκεκριμένη έκδοση του ΜΙΕΤ όπου βρίσκονται όλα τα αθηναϊκά διηγήματα και χρονογραφήματα του Παπαδιαμάντη, 47 συνολικά, σε επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη αναβιώνει όλος αυτός ο πολύχρωμος και συναρπαστικός κόσμος. Συνοδεύεται από κατατοπιστική εισαγωγή.
Το ένα καλύτερο από το άλλο.

Leopold Bloom, 23.2.2022

Παύλος Νιρβάνας, Εύθυμη ζωή

 

Στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων δεν είναι λίγοι οι γιατροί που καταπιάστηκαν, και ξεχώρισαν κάποιοι, με τη συγγραφή και τη λογοτεχνία. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τον Αδαμάντιο Κοραή, τον Ανδρέα Καρκαβίτσα, τον Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον Τάκη Σινόπουλο, τον Γιώργο Χειμωνά, τον Τάσο Κουράκη και άλλους. Μεταξύ αυτών και ο Παύλος Νιρβάνας (1866-1937), φιλολογικό ψευδώνυμο του Πέτρου Αποστολίδη. Γεννήθηκε στη Μαριούπολη της Ρωσίας, σπούδασε ιατρική και το 1890 κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό. Το 1922 αποστρατεύτηκε και αφιερώθηκε αποκλειστικά στη δημοσιογραφία και στον γραπτό λόγο. Ασχολήθηκε με όλα τα είδη, το χρονογράφημα, τις εκλαϊκεύσεις, τις μελέτες, το δοκίμιο, την ποίηση, το διήγημα, το μυθιστόρημα, τη μετάφραση. Δημοσίευε κείμενά του, μικρά διηγήματα και χρονογραφήματα, σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής όπως το «Άστυ», η «Τέχνη», η «Νέα Εστία», ο «Ασμοδαίος», τα «Παναθήναια». Ως κριτικός λογοτεχνίας βοήθησε στην ανάδειξη του Γρηγορίου Ξενόπουλου, του Ιωάννη Κονδυλάκη, του Σπύρου Μελά.
 
Η «Εύθυμη ζωή» είναι μια σειρά μικρών ευτράπελων διηγημάτων στα οποία αποτυπώνεται η καθημερινότητα της Αθήνας των αρχών του εικοστού αιώνα. Συνήθειες και πρόσωπα, ήθη, νοοτροπίες και συμπεριφορές. Επαρχιοτοπούλες που έρχονται ως υπηρέτριες σε αστικά σπίτια, εκκεντρικοί φαρσέρ, λαίμαργοι σύζυγοι, άπιστες κυρίες που το σκάνε με τους εραστές τους παίρνοντας μαζί τα τιμαλφή του σπιτιού και τα εκατομμύρια των ανδρών τους, κατεργάρηδες μικροέμποροι, μικροαπατεώνες, κομπιναδόροι ζητιάνοι, πονηροί επαρχιώτες που εποφθαλμιούν κληρονομιές, κακορίζικα καράβια, πρόσφυγες με μόνη συντροφιά το καναρίνι τους, γέροι ζωγράφοι που βλέπουν τον έρωτα στα αλσίλια, κλοπές στο τραμ, γκαφατζήδες ανταποκριτές που χάνουν τα λεφτά τους στο πόκερ ... Ένας πολύχρωμος κόσμος...
Όλα αυτά σε μια χαριτωμένη καθαρεύουσα, γοητευτική, ελκυστική, ανάλαφρη.
Στυλίστας μέγας…

Leopold Bloom, 21.2.2022

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο (Πρίμο Λέβι - "Η ντροπή" και η ενοχή της επιβίωσης)

 

Το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, "Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο" (εκδόσεις Πόλις) απαρτίζεται από είκοσι πέντε μικρής και μεσαίας έκτασης δοκίμια πάνω στα βιβλία, μυθιστορήματα τα περισσότερα εξαίρετων συγγραφέων όπως ο Τσβάιχ, ο Ροθ, η Αλεξέγιεβιτς, ο Καμύ, ο Άππαρφελντ, ο ΜακΓιούαν, ο Τρότσκι και άλλοι.
 
Από τα πιο εκτενή του δοκίμια, τρία αναφέρονται στον Πρίμο Λέβι, ο οποίος βεβαίως δεν έχει γράψει μυθιστορήματα. Αντιθέτως στα βιβλία του αφηγείται την οδυνηρή εμπειρία του Άουσβιτς.
Με συγκλόνισε ένα κεφάλαιο που επιγράφεται 'Ντροπή" . Στο κεφάλαιο αυτό εξηγείται η ηθική διάσταση της ντροπής και της ενοχής, των αισθημάτων που βίωσαν κάποιοι, πολλοί, από τους ελάχιστους επιζώντες των γερμανικών στρατοπέδων εξόντωσης.
Πώς είναι δυνατόν όμως άνθρωποι που πέρασαν μέσα από τέτοια κόλαση και επέζησαν να αισθάνονταν ντροπή και ενοχή; Αυτό το αίσθημα της ντροπής που ταυτίζεται με την ενοχή διαπερνάει ολόκληρη τη στρατοπεδική γραμματεία -δεν είναι μόνο στον Πρίμο Λέβι. Ο Λέβι όμως είχε τη διαύγεια να το ανατάμει. Και αναφέρει τρεις πηγές-αιτίες. Από αυτές η πιο σημαντική ήταν η έλλειψη αλληλεγγύης προς τον συγκρατούμενο (!) ..."ότι δεν άκουσες τη φωνή του διπλανού σου, ότι αδιαφόρησες για το ικετευτικό του βλέμμα, ... ότι οι επιζήσαντες του Άουσβιτς εφάρμοσαν τη μόνη αρχή που ίσχυε εκεί: κοίταξε μόνο τον εαυτό σου, τίποτα άλλο δεν έχει σημασία. Αυτό το αίσθημα της ντροπής, ότι δεν νοιάστηκες για τον διπλανό σου όταν σου το ζήτησε, παραμένει ανεξάλειπτο και μετά το Άουσβιτς (και είναι κι αυτή μία από τις επιτυχίες του !) και στιγματίζει δια βίου αυτόν που επέζησε. Ο όμηρος του Άουσβιτς είναι δέσμιος όχι μόνο των δημίων του αλλά -εδώ είναι το κρίσιμο σημείο- και του άλλου όμηρου, του συντρόφου του-του συγκρατούμενού του: η παρουσία του άλλου τον δεσμεύει ηθικά και θα έπρεπε να τον είχε οδηγήσει σε κάποια πράξη συμπαράστασης. Αφού κάτι τέτοιο δεν έγινε, το ηθικό στίγμα του "κοίτα τον εαυτό σου μόνο" παραμένει ενεργό και ισόβιο. Το γεγονός ότι εσύ επέζησες ενώ ο διπλανός σου θανατώθηκε σε καθιστά ένοχο, σε βαραίνει, σε κάνει φονιά Κάιν του αδελφού σου. Να γιατί η επιβίωση από το Άουσβιτς ήταν, τελικά, αμαρτία.

Leopold Bloom, 19.2.2022

.

 

Ελί Βιζέλ, Η Νύχτα

 

Ο δεκαεξάχρονος Ελί (Λάιζερ) Βιζέλ θα διαβεί μαζί με όλα τα μέλη της οικογένειάς του την πύλη της κόλασης του Άουσβιτς τον Ιούνιο του 1944. Η οικογένεια θα χωριστεί αμέσως στην πρώτη διαλογή. Η μητέρα μαζί με τις τρεις κόρες από τη μία μεριά, ο Ελί με τον πατέρα του από την άλλη. Από την οικογένεια θα επιβιώσουν ο Ελί και δύο αδελφές του, η Χίλντα και η Μπέα. Ολόκληρη η εβραϊκή κοινότητα του Σιγκέτ, μιας ουγγρικής πόλης, θα μεταφερθεί στο Άουσβιτς.

 

Στο βιβλίο του "Η Νύχτα" ο Ελί Βιζέλ αφηγείται την τρομερή εμπειρία του Άουσβιτς στην αρχή και του Μπούχενβαλντ στο τέλος, λίγο πριν την επέλαση του Κόκκινου Στρατού. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μαζί με εκείνα του Πρίμο Λέβι και του Ζαν Αμερί συνιστούν τον ¨κανόνα" της στρατοπεδικής γραμματείας από την πλευρά των επιζώντων.

 

Τρία σημεία είναι ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτα στο βιβλίο αυτό:

 

Το πρώτο. Στον Πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας δηλώνει την αδυναμία της γλώσσας να εκφράσει ό,τι έζησε αυτός και άλλοι κρατούμενοι στο Άουσβιτς, την ανεπάρκεια της γλώσσας/των λέξεων να δηλώσουν ό,τι γινόταν νύχτα και μέρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης: οι λέξεις που υπήρχαν, αυτές που είχε στη διάθεσή του για να γράφει και για να μιλάει ο ίδιος αλλά και η ανθρωπότητα συνολικά στο πέρασμα των αιώνων, αποδεικνύονταν ανεπαρκείς για να αποτυπώσουν με ακρίβεια τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Συνεπώς η γλώσσα ήταν για τον συγγραφέα ένα εμπόδιο. Άρα ή έπρεπε να εφευρεθεί μία νέα γλώσσα ή να ανασημασιοδοτηθεί η υπάρχουσα...

 

Το δεύτερο. Το βιβλίο παρακολουθεί την κοινή πορεία γιου και πατέρα στην κόλαση του Άουσβιτς. Ο Ελί και ο πατέρας του, ο Σλόμο, θα αγωνιστούν να μείνουν μαζί. Και το κατορθώνουν, μέχρι τον θάνατο του πατέρα από τις κακουχίες, λίγο πριν την απελευθέρωση. Μέχρι τότε είναι μαζί: στον ίδιο θάλαμο, στα καταναγκαστικά έργα, στα συσσίτια, στους ξυλοδαρμούς, στα ατελείωτα προσκλητήρια, στις διαλογές... Κατόρθωσαν να μην χωριστούν και να ζει ο ένας μαζί με τον άλλον και ο ένας χάρις τον άλλον. Αυτή η ιερή σχέση ωστόσο, η σχέση πατέρα και γιου, μέσα στο Άουσβιτς αποκτά ένα βάθος αδιανόητο. Όμως δεν ήταν για όλους αυτή η ιερότητα δεδομένη. Στο Άουσβιτς το μόνο που μετράει είναι η επιβίωση. Αυτό σημαίνει ότι για κάποιους γιους η παρουσία του πατέρα δίπλα τους απέβαινε εις βάρος της δικής τους επιβίωσης. Με άλλα λόγια για κάποιους γιους (όχι το αντίθετο) ο θάνατος του πατέρα ήταν προϋπόθεση της δικής τους σωτηρίας: ένας ξυλοδαρμός λιγότερος, ένα κομμάτι ψωμί περισσότερο, μια υποχρέωση, ηθική ή άλλη, μείον...

 

Το τρίτο έχει να κάνει με αυτό που πολλοί επιζώντες ονόμασαν "η σιωπή του Θεού". Ο Ελί, όσο ζει στο Σιγκέτ, είναι ένας βαθιά θρησκευόμενος έφηβος: μελετά το «Ταλμούδ», έλκεται από τον ιουδαϊκό μυστικισμό και επιζητεί δάσκαλο να τον μυήσει στην Καμπαλά. Στο Άουσβιτς, μέσα στην κόλαση που βιώνει, αναζητεί τον Θεό για τον οποίο διάβαζε, τον Θεό στον οποίο προσευχόταν, τον Θεό που εμπιστευόταν, τον Θεό του Ισραέλ: Πού είναι επιτέλους ο Θεός; Γιατί δεν παρεμβαίνει να σταματήσει το κακό; Γιατί σιωπά; Γιατί δεν μας σώζει; Πώς δέχεται να θανατώνονται μωρά; Πώς ανέχεται τη θανάτωση του λαού Του και μάλιστα με τέτοιους τρόπους; Μέσα στο Άουσβιτς νιώθει οργή για τη "σιωπή του Θεού". Δεν τον αμφισβητεί απλώς, εξεγείρεται εναντίον του, τον καταργεί -τον διαγράφει. Και κόβει κάθε δεσμό με αυτόν τον Θεό, που τη στιγμή της δοκιμασίας τον εγκατέλειψε· και αυτόν και όλα τα παιδιά Του στα πιο απάνθρωπα βασανιστήρια, στους πιο φρικώδεις θανάτους. Σταματά να προσεύχεται, σταματά να νηστεύει, σταματά να πιστεύει. «Το Άουσβιτς μου κατέστρεψε τον θεό μου, με ξέκοψε από τον θεό μου», γράφει και μας θυμίζει αυτό το γκράφιτι σε κάποιον τοίχο του στρατοπέδου: Αν υπάρχει θεός πρέπει να με παρακαλέσει πολύ για να τον συγχωρήσω...

Leopold Bloom, 19.2.2022

 

 

 

Βάλτερ Μπένγιαμιν, Ημερολόγιο Μόσχας

Ο Γερμανοεβραίος διανοητής και κριτικός λογοτεχνίας Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) βρέθηκε στη σοβιετική πρωτεύουσα για δύο μήνες, από τον Δεκέμβρη του 1926 έως τον Φλεβάρη του 1927. Η παρουσία του εκεί υπαγορεύτηκε από τρεις κυρίως λόγους. Πρώτα  για να συναντήσει την Άσια Λάτσιτς, μια Λετονή κομμουνίστρια, και να συνδεθεί ερωτικά μαζί της (η γνωριμία των δύο είχε γίνει σε στο Κάπρι και η Λάτσιτς ήδη έχει παντρευτεί τον φίλο του Μπένγιαμιν, Ράιχ στη Μόσχα). Έπειτα για να έρθει σε επαφή με τον πνευματικό κόσμο της Μόσχας και να προωθήσει ένα λήμμα του για τον Γκαίτε που θα συμπεριλαμβανόταν στη "Μεγάλη σοβιετική εγκυκλοπαίδεια". Τέλος για να αποφασίσει αν τελικά θα ενταχθεί στο γερμανικό κομμουνιστικό κόμμα.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μόσχα, δέκα χρόνια μετά από το ξέσπασμα της Επανάστασης των Μπολσεβίκων, περιπλανάται αδιάκοπα στους δρόμους ως flaneur και καταγράφει την καθημερινότητα αυτής της μεγάλης πόλης και των κατοίκων της. Πηγαίνει σε θέατρα και σε κινηματογράφους, παρακολουθεί παραστάσεις, δρώμενα και ταινίες, επισκέπτεται γκαλερί, μουσεία και πινακοθήκες μένοντας ώρες ατελείωτες μπροστά σε εκθέματα, μπαίνει σε ναούς και παρατηρεί εικόνες βυζαντινής και ρώσικης τεχνοτροπίας, αλλά και σε ινστιστούτα και άλλους χώρους πολιτισμού. Μένει σε ξενοδοχεία, τρώει σε εστιατόρια και σε ταβέρνες, επισκέπτεται μαγαζιά και κάνει ψώνια, με ιδιαίτερη συμπάθεια στα ξύλινα παιδικά παιχνίδια, ξεναγείται σε γραφεία εφημερίδων και λογοτεχνικών περιοδικών, χρησιμοποιεί έλκηθρα.

Ταυτόχρονα έχει καθημερινές επαφές με την Άσια που είναι ήδη άρρωστη, άλλοτε στο σανατόριο όπου νοσηλεύεται άλλοτε στο σπίτι που μένει με τον σύζυγό της, τον Ράιχ. Δεν κατορθώνει όμως να κατορθώνει να συνδεθεί και ερωτικά με αυτήν λόγω της αμφίθυμης στάσης της και, ίσως και λόγω της κάποιας υπεροψίας αυτής. Επίσης, παρακολουθεί τις πνευματικές ζυμώσεις στους κόλπους των διανοουμένων της Μόσχας και μετέχει στον βαθμό που μπορεί σε αυτές. Το άρθρο του/λήμμα στην Εγκυκλοπαίδεια, ωστόσο απορρίπτεται.

Το "Ημερολόγιο Μόσχας" είναι ένα γοητευτικό ανάγνωσμα από την πλευρά ενός ενεργού διανοούμενου, τόσο διεισδυτικού και παρατηρητικού. Δίνει, συχνά με πολλές όμορφες λεπτομέρειες, τη ζωή και την καθημερινότητα της σοβιετικής πρωτεύουσας, τους ανθρώπους της, τις συνήθειές τους, τις φυσιογνωμίες τους, τα Χριστούγεννά τους... Είναι ένα ενδιαφέρον πορτρέτο της πόλης, καθώς η Επανάσταση προσπαθεί να σταθεροποιήσει την παρουσία της και να ισορροπήσει, όπως και ο ίδιος ο Μπένγιαμιν στους παγωμένους δρόμους ...

Βάλτερ Μπένγιαμιν, Ημερολόγιο Μόσχας, εκδόσεις Καστανιώτης

Leopold Bloom, 8.9.2021

Ζίγκφριντ Κρακάουερ, Η γραφομηχανούλα

Στο βιβλίο "Η γραφομηχανούλα" του Ζίγκφριντ Κρακάουερ (1889-1966) παρακολουθούμε μια ιδιάζουσα ερωτική σχέση: ο αφηγητής ερωτεύεται τη γραφομηχανή του. Μια γραφομηχανούλα, αβρή και λεπτεπίλεπτη, που περιήλθε στην κατοχή του υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ο έρωτάς του για αυτήν είναι κεραυνοβόλος. Και όπως όλοι οι κεραυνοβόλοι έρωτες, γεμάτος πάθος και ευγένεια.
Η αλλόκοτη αυτή συνύπαρξη διανύει όλα τα στάδια μιας τυπικής ερωτικής σχέσης: ακατανίκητη έλξη, μυστήριο, πάθος, ζήλια, προδοσία, απομάγευση, εγκατάλειψη.

Μας λέει ο αφηγητής: "Από την πρώτη στιγμή αγάπησα τη μηχανή για την τελειότητά της. Είναι χαριτωμένα καμωμένη, πανάλαφρη και αστράφτει στο σκοτάδι... Για μεγάλο διάστημα δεν τολμούσα να τη χρησιμοποιήσω. Τέλεια καθώς ήταν, μου φαινόταν πλάσμα ανώτερο, που θα ήταν ανεπίτρεπτο να υποστεί την παραμικρή ζημιά από τυχόν κακομεταχείριση... Το απαλό της άγγιγμα αρκούσε για να με κάνει ευτυχισμένο... ", "... ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρο επιπλέον στο κύμα...", που θα έγραφε κι ο Παπαδαμάντης ...

Αποκόπτεται από τους φίλους του ο αφηγητής μας. Του αρκεί η σχέση του με τη γραφομηχανούλα. Η σχέση του με αυτήν γεμίζει την ύπαρξή του "Σύντομα απέκτησε για μένα μεγαλύτερη σημασία απ΄ ό,τι μια σύζυγος ή οι φίλοι... εφορμούσαμε από το αριστερό περιθώριο προς το άγνωστο και γυρνούσαμε πάλι πίσω ..." Μουτζουρώνει σ' αυτήν ακατανόητα για τους άλλους αλλά κατανοητά για τον ίδιο και τη μηχανούλα, σχέδια με γράμματα και αριθμούς... Ζει σε έκσταση καθημερινή...

Μέχρι που η μηχανούλα "αρρώστησε". Κάποιο πλήκτρο της δεν λειτουργούσε. Ένας άγνωστος άνδρας, ειδικός από το πουθενά, ανέλαβε να την επισκευάσει. Την πασπάτεψε, την άνοιξε και τελικά την επιδιόρθωσε. Το ελαττωματικό πλήκτρο ξαναλειτούργησε αλλά η σχέση είχε υποστεί ανεπανόρθωτο πλήγμα. Ο αφηγητής αισθάνθηκε προδομένος από τη μηχανούλα, η οποία χωρίς αντιστάσεις δέχτηκε τις περιποιήσεις ενός άλλου. Ενός αγνώστου. Έτσι η αγάπη του γι΄ αυτήν σβήνει.
"Δεν της αξίζει να τη νοσταλγεί κανείς", μας λέει. Στην τελική, δεν ήταν παρά μία από τις πολλές ίδιες μηχανές γραφής που κυκλοφορούν σε ειδικά καταστήματα. Έκτοτε τη χρησιμοποιεί μόνο ως αντικείμενο. Επανασυνδέεται με το αντικείμενο-γραφομηχανή και τη χρησιμοποιεί μόνο για να γράφει ασήμαντα πράγματα...

Σύμφωνα με την κατατοπιστική εισαγωγή του Νικήτα Σινιόσογλου, "Η γραφομηχανούλα" είναι από τα αφηγήματα που εκφράζει όσο λίγα το κλίμα του μοντερνισμού, σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι συνειδητοποιούν με δυσθυμία ότι η σχέση μας με τα πράγματα και, βεβαίως με τα πρόσωπα, είναι όχι μόνο εφήμερη αλλά και αντικαταστάσιμη.. "Η Γραφομηχανούλα" είναι μια καλυμμένη κριτική στη νεωτερικότητα. Το βαθύτερο νόημά της είναι ο απομαγευμένος τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος της νεωτερικόητας συνδέεται με τα αντικείμενα, τα άλλα πρόσωπα και εντέλει με τον ίδιο του το εαυτό ..

Εμφανείς οι επιρροές από τον Βάλτερ Μπένγιαμιν και τον Φρ. Νίτσε...

Ζίγκφριντ Κρακάουερ, Η γραφομηχανούλα/ Nietzche ex machina, εκδόσεις Κίχλη/Τα άστεγα

Φίλιπ Ροθ, Αμερικάνικο ειδύλλιο ή η Αμερική που ξέραμε γκρεμίζεται ...

Τι δεν πήγε καλα; Ποια λάθη κάναμε; Τι δεν προσέξαμε και η ζωή μας έφτασε σε τέτοιο σημείο;
Τι στραβό έγινε; Πώς φτάσαμε εδώ, κι εμείς και η Αμερική ολόκληρη;

 

Αυτά είναι τα ερωτήματα που ταλανίζουν τον Σέιμουρ Λιβόβ, αμερικανοεβραίο, γιο μετανάστη δεύτερης γενιάς, ιδιοκτήτη μιας από τις πιο επιτυχημένες βιομηχανίες κατασκευής γαντιών των Η.Π.Α....

Τα ερωτήματα αυτά τον βασανίζουν από τότε που η κόρη του, η Μέρι, τοποθέτησε εκείνη τη βόμβα στο επαρχιακό μπακάλικο με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας ανύποπτος περαστικός ...
Από τότε που ζει ως καταζητούμενη από τις αρχές...
Από τότε που τη βίασαν..
Από τότε που έγινε μέλος μιας ινδικής σέχτας, ζώντας μέσα στην εξαθλίωση και την ανυποληψία..

 

Κι όμως... ο Σέιμουρ Λιβόβ, ο "Σουηδός" όπως τον αποκαλούσαν όλοι στη μικρή πόλη όπου ζούσε με την οικογένειά του λόγω του παρουσιαστικού του, ήταν η επιτομή του "αμερικάνικου ονείρου". Η επιτομή του "αμερικανισμού"...
Αθλητής που διέπρεπε σε τρία αθλήματα (όλα αμερικάνικα), γοητευτικός και δημοφιλής σε κοπέλες κι αγόρια, καλός μαθητής και φοιτητής... πεζοναύτης που κατατάχτηκε για να υπηρετήσει την πατρίδα του στις μάχες του Ειρηνικού κατά των Ιαπώνων...

Παντρεύτηκε το ομορφότερο κορίτσι της κομhτείας, τη Ντόουν, την κατοπινή Μις Νιου Τζέρζι και διαδέχτηκε τον πατέρα του, τον Λου, στην οικογενειακή γαντοποιίΐα με θαυμαστά αποτελέσματα...
Ένας γάμος, φαινομενικά επιτυχημένος, από τον οποίο προέκυψε η Μέρι, ένα ευφυές παιδί με ένα επίμονο τραύλισμα....

Κι εκεί γύρω στα δεκαέξι η Μέρι κάνει την επανάστασή της. Ενάντια στον αμερικάνικο τρόπο ζωής ... ενάντια στον πόλεμο του ΒιετΝαμ... ενάντια στον Λίντον Τζόνσον ... ενάντια στην Αμερική την ίδια... τη χώρα που οι γονείς της, ιδίως ο παππούς Λου κι ο πατέρας της λάτρεψαν...
Ριζοσπαστικοποιείται και γίνεται μέλος μαχητικών ομάδων..
Τοποθετεί τη βόμβα ...
Ακολουθούν κι άλλες...

Ο Σέιμουρ Λιβόβ, ο τέλειος Αμερικάνος, χάνει τη γη κάτω από τα πόδια του. Παραμένει όμως καθωσπρέπει. Αξιοπρεπής κι αθώος, όπως ήταν πάντα. Με την ίδια πάντα ικανότητά του να υποφέρει.
Υπάκουος, εξοργιστικά κομφορμιστής και αόρατος ..
Αρνείται ή δεν μπορεί να δει τα πράγματα καθαρά. Έχει χάσει, κι όχι μόνο αυτός, εδώ που τα λέμε, όλες τις σταθερές που έκαναν την Αμερική Αμερική.
Τα επαναστατικά κινήματα σαρώνουν τα πάντα. Ο αμερικανισμός κλονίζεται. Πόλεις ολόκληρες καταστρέφονται από οργισμένους νέους. Η παλιά Αμερική καταρρέει. Μαζί της κι η ειδυλλιακή ζωή του Σέιμουρ Λιβόβ, του "Σουηδού" ...
Η Ντόουν μπαινοβγαίνει σε ψυχιατρικές κλινικές...
Στρέφεται στην εκτροφή αγελάδων και ταύρων... ντρέπεται για τον τίτλο της Μις Νιου Τζέρζι... ποτέ δεν τον ήθελε στην πραγματικότητα...
Χάνονται όλα....
Και οι άνθρωποι, οι καλοί γείτονες του Σέιμουρ Λιβόβ.... κάλπηδες, υποκριτές, καθωσπρέπει, γκουντ αμέρικανς...
Η Μέρι τους φτύνει όλους αυτούς..
Τους Εβραίους του πατέρα της και του αυταρχκού παππού της, τους Ιρλανδούς καθολικούς της μάνας της... τα ζώα της, τη λογοθεραπεία, την επιχείρηση γαντιών που ανθεί, τον βρομοκαπιταλισμό... το όμορφο πέτρινο σπίτι στο Νιούαρκ....

 

Αμερικάνικο ειδύλλιο.
Ο Φίλιπ Ροθ, σκληρός. Ανελέητος.
Στα καλύτερά του.

 

Η Αμερική, τα μιλκσέικς, το μπέιζμπολ, η κοινότητα, η σκληρή δουλειά που μονο αυτή ανταμείβει, τα καλλιστεία και τα όμορφα προάστεια της ασφάλειας, οι επιτυχημένοι γάμοι, οι ψευτοφιλελεύθεροι δημοκρατικοί, οι ψευτοδιανοούμενοι, τα γεύματα με φίλους ... ό,τι συνιστά και συναποτελεί, τελικά, τον αμερικανισμό καταρρέει... σωριάζεται σε ερείπια ... χάνεται....
Η Αμερική του γερο Λου και του Σέιμουρ Λιβόβ σαρώνεται απ άκρη σ` άκρη....

 

Πολύ καλό βιβλίο.

 

 

Δείτε και την ταινία Detroit στο καπάκι...

 

Τζόναθαν Κόου, Τι ωραίο πλάτσικο

Η οικογένεια Γουίνσο είναι μια τυπική οικογένεια αριστοκρατών του Ηνωμένου Βασιλείου με καταγωγή που χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για οικογένεια γκάνγκστερς. 

Μια οικογένεια μαφιόζων.
Τα μέλη της απέχουν πολύ απ' αυτό που λέμε "καλοί άνθρωποι". Λειτουργούν σαν μέλη του υποκόσμου. Είναι υπόκοσμος.
Οι διαφορές που έχουν από αυτόν είναι η αριστοκρατική καταγωγή, ένας εγκαταλειμμένος πύργος και η οξφορδιανή προφορά...

Ένας απ' αυτούς δρα ως διπλός κατάσκοπος που δεν διστάζει να προδώσει όχι μόνο την πατρίδα του αλλά και τον ίδιο του τον αδελφό, πιλότο της RAF, στους ναζί και γίνεται υπαίτιος για τον θάνατό του ...
Ένας άλλος, αριβίστας πολιτικός, μετακινείται με μεγάλη ευελιξία από τους Εργατικούς στους Τόρυς, όταν κρίνει πως έτσι εξυπηρετούνται οι πολιτικές του φιλοδοξίες. Κι όταν πάλι το κρίνει αναγκαίο δεν διστάζει να πουλήσει τη Μάργκαρετ υπέρ του Τζον Μέιτζορ ...
Κάποια άλλη, αγοράζει μικρά αγροκτήματα και τα μετατρέπει σε μονάδες "πρότυπης κτηνοτροφίας", "κατασκευάζοντας" δύσμορφα ζώα με ορμόνες που στη συνέχεια διοχετεύει στη βιομηχανία τροφίμων -την οποία ελέγχει στον μεγαλύτερο βαθμό- για να καταλήξουν στα πιάτα ανυποψίαστων καταναλωτών..
Άλλος, σημαίνον στέλεχος του Σίτι, άρπαγας, ληστής, πλουτίζει, καταστρέφοντας περιουσίες και αποθεματικά δημόσιων ταμείων και επενδύσεις Βρετανών της μεσαίας τάξης (σας θυμίζει κάτι; ) ...
Μία άλλη, τσούλα περιωπής, δραστηριοποιείται στον χώρο των μίντια ως "δημοσιογράφος γνώμης", γράφοντας κείμενα κατά παραγγελία και δημιουργώντας τηλεοπτικές εκπομπές που ούτε η ίδια δεν αντέχει να παρακολουθήσει (αυτό σας θυμίζει; )...
Ένας άλλος, μέτοχος τεράστιας βιομηχανίας όπλων, πουλάει όπλα στον Σαντάμ Χουσεϊν την ίδια στιγμή που η Δύση και η Μεγάλη Βρετανία ετοιμάζονται για πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του Ιράκ ... 

Κάποιος άλλος, αδίστακτος αντικέρ και γκαλερίστας, εκμεταλλεύεται νέους καλλιτέχνες και κλείνει με παράνομους τρόπους δουλείες εκατομμυρίων λιρών ...

Άπληστοι, υποκριτές, δολοφόνοι, καιροσκόποι, ψεύτες και τυχοδιώχτες. Αδίστακτοι τύποι, που διψούν για εξουσία και επιβολή...
Μια οικογένεια που περιφρονεί και αντιπαθεί βαθύτατα τους ανθρώπους και απονεκρώνει τη μεσαία τάξη με όλους τους πρόσφορους τρόπους. Σωματικά, διανοητικά, ηθικά, ψυχικά ...

Τσαλαπατούν, καταστρέφουν, ισοπεδώνουν, λεηλατούν, αρπάζουν, δολοφονούν.

Βρίσκονται κάτω από κάθε πέτρα και πίσω από κάθε παρανομία ...

Ένας αποτυχημένος συγγραφέας, ο Μάικλ Όουεν, αναλαμβάνει να γράψει την ιστορία αυτής της οικογένειας. Μπλέκεται με εκκεντρικούς ομοφυλόφιλους υπέργηρους ντετέκτιβ, μαχητικές ακτιβίστριες και ιδεαλιστές κινηματογραφιστές, φιλόδοξες ζωγράφους, άβουλους κτηνοτρόφους. 

Τζόναθαν Κόου, Τι Ωραίο Πλιάτσικο, εκδ. Πόλις.

Στην Αγγλία του '80 της ελεύθερης οικονομίας, όπου κάθε δημόσιο αγαθό ιδιωτικοποιήθηκε άγρια, οι δομές υγείας ξεχαρβαλώθηκαν, η εργατική τάξη εξαρθρώθηκε, όπου αεριτζήδες πλούτισαν, ληστεύοντας και αρπάζοντας δημόσιο και ιδιωτικό πλούτο ...
Στην Αγγλία της Margaret Hilda Roberts Thatcher ...

Εξαιρετικό βιβλίο.

Κώστας Μουρσελάς, Εκείνος και ... εκείνος (ή ένας χρόνος απουσίας)

Ο Σόλων κι ο Λουκάς είναι δύο clochards.

Όχι του Παρισιού αλλά της Αθήνας.

Είναι δύο περίεργοι τύποι, αλήτες γυρολόγοι.

Δύο αιώνιοι απροσάρμοστοι της ζωής και της κοινωνικής πραγματικότητας. Μένουν "εκτός των τειχών" και εκτός των αγαθών που θα μπορούσαν, ίσως, να έχουν. Ο ένας, ο Σόλων, πιο ορθολογιστής, από άποψη. Ο άλλος, ο Λουκάς, απλοϊκός και συναισθηματικός, από ένστικτο και από εμπειρία.

Περιφέρονται στην Αθήνα του '60. Στην πρωτεύουσα που έχει αρχίσει να διαμορφώνει την κατάσταση που όλοι ξέρουμε: αυτοκίνητα και κυκλοφοριακό πρόβλημα, πολυκατοικίες από αντιπαροχή, μικρά διαμερίσματα, κατανάλωση, φώτα, απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, γρήγοροι ρυθμοί, άγχος, θόρυβοι, προκλήσεις και όνειρα, μοναξιές ...

Οι δύο φίλοι μας ενοχλούνται από την "αλλοτρίωση" και από το "κατεστημένο" (ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει ήδη εισαγάγει τον όρο...). Φαίνεται ότι ζουν εκτός κοινωνίας αλλά στην πραγματικότητα είναι βαθιά εντός αυτής. Την παρατηρούν και τη σχολιάζουν άλλοτε με ειρωνεία άλλοτε με πικρή διάθεση άλλοτε με μελαγχολία ... Την κρίνουν με υπαινιγμούς...

Προσπαθούν να κατανοήσουν το παράλογο. Της Αθήνας, της σύγχρονης ζωής... Οι προβληματισμοί τους, ωστόσο, είναι παγκόσμιοι και, ίσως (και) διαχρονικοί...

Είναι τύποι θεατρικοί: θα μπορούσαμε να τους συναντήσουμε στον Καραγκιόζη, ας πούμε... ή στον Αριστοφάνη ή στο βαριετέ ... 

Ωραίοι τύποι, συμπαθείς...

Το "Εκείνος και ... εκείνος", ο Λουκάς κι ο Σόλων, δηλαδή, είναι μια σειρά από μονόπρακτα που είχε γράψει ο Κώστας Μουρσελάς και είχαν διασκευαστεί και για την τηλεόραση. Είχαν αρχίσει να προβάλλονται από την ΕΙΡΤ, τον Ιούνη του 1972, μέσα στη χούντα των απριλιανών. Πολλοί οι υπαινιγμοί κατά της δικτατορίας πέρασαν μέσα από τα επεισόδια αυτά...

Ο Κώστας Μουρσελάς είχε γράψει, όμως και άλλα πολλά έργα. Κυρίως για το θέατρο: "Άνθρωποι και άλογα", Η κυρία δεν πενθεί", "Επικίνδυνο φορτίο" και, βέβαια, το εμβληματικό "Ω, τι κόσμος, μπαμπά !"...

Ήταν και εξαιρετικός πεζογράφος. Τι να πρωτοθυμηθούμε ... Το "Κλειστόν λόγω μελαγχολίας"; το "Στην άκρη της νύχτας"; ή το συγκλονιστικό "Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά", ένα από τα καλύτερα κείμενα της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής που έχω διαβάσει...

Γραφή πικρή, ειρωνική κάποτε... Άλλοτε πολύ σκληρή κι άλλοτε πολύ τρυφερή... Βγάζει απόγνωση, χαμοζωή αλλά και δύναμη, αισιοδοξία . Ή πόνο, που άλλοτε (σπάνια) υπερχειλίζει κι άλλοτε πνίγεται βουβός.

Σαν λυγμός ...