Τόμας Μαν, Δόκτορ Φάουστους (Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος)

Ο Τόμας Μαν άρχισε να γράφει το «Δόκτωρ Φάουστους» το 1943, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το εξέδωσε το 1947 με τον τίτλο Doktor Faustus: Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn, erzählt von einem Freunde («Δόκτωρ Φάουστους: Η Ζωή του Γερμανού Συνθέτη Άντριαν Λέβερκιν, Όπως τη διηγήθηκε ένας Φίλος»). Πρόκειται για μια ακόμα παραλλαγή στο γνωστό θέμα του Φάουστ που εξελίσσεται στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα στη Γερμανία. Είναι η μυθιστορηματική βιογραφία του συνθέτη λόγιας μουσικής, Άντριαν Λέβερκιν, όπως την αφηγείται ο παιδικός του φίλος Σερένους Τσάιτμπλομ.

 
Ο Άντριαν Λέβερκιν (που παραπέμπει στον αυστριακό συνθέτη Arnold Schönberg, εκπρόσωπο του εξπρεσιονιστικού κινήματος) από την παιδική του ηλικία, προικισμένος με εξαίρετη νοημοσύνη και μεγάλες ικανότητες, εγκαταλείπει τις θεολογικές σπουδές και αφιερώνεται στη μουσική. Δείχνει να προορίζεται για την επιτυχία, αλλά η πραγματική φιλοδοξία του είναι η κατάκτηση του μεγαλείου στην πιο καθαρή του μορφή, η ανάδειξη της μεγαλοφυίας του, της μοναδικότητάς του. Στην επιδίωξή του να κατακτήσει τις υψηλότερες κορυφές του μεγαλείου, της καλλιτεχνικής δόξας, συνάπτει μια συμφωνία με τον Μεφιστοφελή: να αρνηθεί για είκοσι τέσσερα χρόνια την ειλικρινή, αγάπη σε οποιαδήποτε μορφή και για οποιονδήποτε άνθρωπο με αντάλλαγμα τη δημιουργική ιδιοφυία. Έτσι σκόπιμα αφήνεται να μολυνθεί από σύφιλη, κάτι που θα τον βοηθήσει να φτάσει στο ύψιστο σημείο δημιουργικής έκφρασης μέσω της τρέλας, αποτέλεσμα της εκφυλιστικής αυτής νόσου, μέσα στα είκοσι τέσσερα αυτά χρόνια της προθεσμίας. Ο Διάβολος του λέει: "Ο καλλιτέχνης είναι αδελφός του εγκληματία και του τρελού. Έχεις την εντύπωση πως δημιουργήθηκε ποτέ έργο πραγματικά μεγάλο χωρίς ο δημιουργός του να έχει προηγουμένως εξοικειωθεί με την έννοια του εγκληματία ή με του τρελού; Και ο Λέβερκιν συμφωνεί: «Μόνο με τον Διάβολο γίνονται τα μεγάλα, τα αξιομνημόνευτα έργα. Μόνο με τον Διάβολο!». Η συμφωνία κλείνεται. Ακολουθούν χρόνια δαιμονικής έμπνευσης και τρελής δημιουργικότητας. Ο συνθέτης παράγει έργα. Οι φίλοι του, ωστόσο, τον θεωρούν ψυχρό, απρόσωπο, απλησίαστο. Και τη δημιουργία του το ίδιο: σπάνια την αντιλαμβάνονται ή τη νιώθουν.
 

Thomas Mann, 1905-1955

Όμως σε κάποια φάση της ζωής του, αυτός ο εσωστρεφής, ο απολύτως αφοσιωμένος στη μουσική του άνθρωπος, νιώθει να ερωτεύεται και μάλιστα ετοιμάζεται να προχωρήσει σε γάμο. Αυτό όμως συνιστά παραβίαση της αρχικής συμφωνίας, αφού αγάπησε πραγματικά. Έτσι πρέπει να τιμωρηθεί: ο θάνατος του στερεί τον μικρό ανεψιό του, παιδί της αδελφής του, ένα πλάσμα αξιολάτρευτο, αγγελικό, μια «Ηχώ», όπως το αποκαλεί ο Λέβερκιν. «Δεν υπάρχει καλό στον κόσμο»,  ομολογεί, «δεν υπάρχει ανθρωπιά, αγάπη, καλοσύνη. Υπάρχει μόνο το Κακό».

Ολοένα περισσότερο στοιχειώνεται από την εμμονή του με την «Αποκάλυψη και την Ημέρα της Κρίσης». Αισθάνεται την εξέλιξη της σύφιλης και βαδίζει ολοταχώς  προς νευρικό κλονισμό και στο τέλος. Λίγο πριν παραδοθεί απολύτως στην παράνοια, καλεί τους ελάχιστους φίλους του και ομολογεί τη συμφωνία που χρόνια πριν είχε συνάψει με τον Διάβολο. Η τρέλα τον οδηγεί σε μια νηπιακή κατάσταση στην οποία παραμένει υπό τη φροντίδα των συγγενών του για άλλα δέκα χρόνια.
 
Η ζωή του Αντριάν Λέβερκιν ξετυλίγεται στο πλαίσιο, και παράλληλα με, το Γερμανικό πολιτιστικό και πολιτικό περιβάλλον που οδήγησε στην άνοδο και πτώση της Ναζιστικής Γερμανίας. Οι παραλληλισμοί είναι αναπόφευκτοι: οι γερμανικοί θρίαμβοι έχουν τίμημα. Η Γερμανία έφτασε στο μεγαλείο της κορυφής έχοντας όμως συνάψει μια συμφωνία με τον Διάβολο. Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος βρίσκονται συνεχώς σε σύγχυση και σε αντιφάσεις, όπως και οι Γερμανοί της περιόδου εκείνης. Ο αφηγητής, ο Σερένους Τσάιτμπλομ, που παρακολουθούσε από κοντά την πορεία προς την καταξίωση και την πτώση,  εξακολουθεί να επισκέπτεται περιστασιακά τον παιδικό του φίλο και επιβιώνει για να παρακολουθήσει την κατάρρευση των Γερμανικών «άσωτων θριάμβων» καθώς αφηγείται την ιστορία του φίλου του. Το μυθιστόρημα «Δόκτορ Φάουστους» είναι βαθύ, στοχαστικό, σκοτεινό, δύσκολο να προσεγγιστεί (αλλά ποιο βιβλίο του Μαν προσεγγίζεται εύκολα;) Ωστόσο κάπου αναφέρεται μέσα στο βιβλίο: "και στη μουσική δεν είναι  ανάγκη να τα ακούει κανείς όλα". Όπως και να το κάνουμε είναι μεγαλειώδες. Αποζημιώνει τον αναγνώστη για την υπομονή και τις αντοχές που επέδειξε. Είναι αριστούργημα.