Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Ο συμβολαιογράφος (Νεφέλη)

 

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892) ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα, το λογοτεχνικό έργο της οποίας, έχω την αίσθηση, είναι κάπως αγνοημένο από την κριτική και τις φιλολογικές μελέτες. Φορέας των στοιχείων της φαναριώτικης παράδοσης, κοσμοπολίτης από μικρή ηλικία, βρέθηκε στο Βουκουρέστι και στην Οδησσό και σε ηλικία δεκαέξι ετών φοίτησε ως υπότροφος στη Στρατιωτική Ακαδημία του Μονάχου. Στην απελευθερωμένη Ελλάδα υπηρέτησε ως αξιωματικός του πυροβολικού αλλά γρήγορα παραιτήθηκε και ανέλαβε διοικητικές θέσεις. Διετέλεσε μεταξύ άλλων διευθυντής του Εθνικού Τυπογραφείου, τμηματάρχης εκπαίδευσης, εισηγητής του Συμβουλίου Επικρατείας, καθηγητής της αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, υπουργός των Εξωτερικών και διπλωμάτης σε πολλές πρωτεύουσες και στην Αμερική.
 
Ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη του λόγου: διηγήματα, νουβέλες, απομνημονεύματα, ηθικοδιδακτικά κείμενα, θεατρικά έργα, μυθιστόρημα, ποίηση."Ο αυθέντης του Μωρέως" είναι το πιο γνωστό του μυθιστόρημα και "Του Κουτρούλη ο γάμος" το πιο γνωστό θεατρικό του έργο.
 
"Ο συμβολαιογράφος" είναι μια χαριτωμένη νουβέλα με απλή αστυνομική υπόθεση: στην Κεφαλλονιά, που βρίσκεται υπό αγγλική κατοχή, ένας τυχοδιώκτης, αδίστακτος τύπος σκοτώνει τον πλούσιο κόντε θείο του για να οικειοποιηθεί τη μεγάλη του περιουσία. Στο έργο του αυτό βρίσκει κάλυψη από τον συμβολαιογράφο Τάπα, ο οποίος και αυτός έχει τους δικούς του λόγους για να τον υποστηρίξει. Από κοινού ενοχοποιούν τον έντιμο γραμματικό του κόντε. Αλλά το καλό στο τέλος νικά.
Όλα αυτά σε μια πολύ δουλεμένη καθαρεύουσα που όταν συναντά το επτανησιακό ιδίωμα, ανάμεικτο με τους υιοθετημένους "ιταλισμούς" απογειώνεται.
 
Θυμόμαστε και την έξοχη μεταφορά αυτής της νουβέλας στην ασπρόμαυρη τηλεόραση με εξαίρετους ηθοποιούς, τον Ανδρέα Φιλιππίδη, τον Γιάννη Φέρτη, τον Σταύρο Ξενίδη, τη Μιμή Ντενίση και τον Στάθη Ψάλτη στα πρώτα τους βήματα, τη Ντίνα Κώνστα, τη Δέσπω Διαμαντίδου και τον σπουδαίο Βασίλη Διαμαντόπουλο στον ρόλο του συμβολαιογράφου Τάπα.

 

 

Τζόζεφ Κόνραντ, Η καρδιά του σκότους

 

Πέντε άνδρες μέσα σε ένα πλοιάριο στις εκβολές του Τάμεση περιμένουν την κατάλληλη ώρα για να αποπλεύσουν. Στο μεταξύ ένας από αυτούς, ο Τσάρλι Μάρλοου, αφηγείται την ιστορία του κυρίου Κουρτς, ενός σπουδαίου, όπως τον χαρακτηρίζει ο ίδιος, ανθρώπου.
 
Η ιστορία εξελίσσεται στο (βελγικό) Κογκό την περίοδο της στυγνής αποικιοκρατίας, όταν αυτή η χώρα ήταν μία (ακόμα) ιδιωτική επιχείρηση του Λεοπόλδου Β΄, ο οποίος τη διαφέντευε με απίστευτη βαναυσότητα. Ο αφηγητής, ο Τσάρλι Μάρλοου, κυβερνήτης ενός ατμόπλοιου στον ομώνυμο ποταμό, αναλαμβάνει να παραλάβει τον άρρωστο Κουρτς. Πλέει με το πλήρωμά του και μερικούς δυτικούς αποικιοκράτες όλο και πιο βαθιά στη ζούγκλα και επιτέλους συναντά τον Κουρτς, καταπονημένο και ετοιμοθάνατο. Πρόκειται για κρατικό υπάλληλο. Ως υπεύθυνος ενός από τους σημαντικότερους σταθμούς βελγικών συμφερόντων στη ζούγκλα, καθήκον του έχει τη συγκέντρωση των ελεφαντόδοντων που αποτελούν, ασφαλώς, βασιλική περιουσία. Οι ποσότητες που συγκεντρώνει είναι εντυπωσιακές αλλά φαίνεται ότι δεν τις αποστέλλει όλες στην Ευρώπη. Κάποιες διαδικασίες στη συγκέντρωση και στην αποθήκευση είναι αδιαφανείς και είναι φανερό ότι ο Κουρτς δουλεύει και για τον εαυτό του. Διακινδυνεύει τα πάντα, και τη ζωή του ακόμα, για να πλουτίσει. Είναι τυχοδιώκτης, αδίστακτος, δόλιος αλλά και δεινός ομιλητής και έξοχος συζητητής, χειριστικός. Γοητεύει, παραπλανά, σαγηνεύει και λατρεύεται από τους ιθαγενείς περίπου ως μάγος ή ως θεός. Οι περισσότεροι αναφέρονται σε αυτόν με δέος, θαυμασμό και φόβο. Όσο ο αφηγητής τον συναναστρέφεται και τον γνωρίζει καλύτερα τόσο εισχωρεί βαθύτερα στην "καρδιά του σκότους", στον ψυχισμό αυτού του δαιμονικού ανθρώπου.
 
Η νουβέλα είναι θαυμάσια. Το τέλος της κάτι παραπάνω από εξαίρετο. Δημοσιεύτηκε το 1899 στην Αγγλία και σε μεγάλο βαθμό δημιουργήθηκε με υλικά από τη ζωή και τα ταξίδια του ίδιου του Κόνραντ. Διαβάζεται σε πολλά επίπεδα, το ιστορικό, το ψυχαναλυτικό, το ανθρωπολογικό αλλά και ως σχόλιο για την αποικιοκρατία και το καταστροφικό έργο των χριστιανών δυτικών εις βάρος των "απολίτιστων" φυλών.

Πάνω στην προσωπικότητα αυτού του αδίστακτου τυχοδιώκτη, του Κουρτς, βασίστηκε ο Κόπολα για να χτίσει τον δικό του Κούρτς, τον παράφρονα συνταγματάρχη Γουόλτερ Ε. Κουρτζ (!) στην ταινία "Αποκάλυψη τώρα!", ρόλο που υποδύεται υποδειγματικά ο Μάρλον Μπράντο.

Roberto Bolañο, Η νυχτωδία της Χιλής (Άγρα)

 
 

O Σεμπαστιάν Ουρούτια Λακρουά, ιερέας, κριτικός της λογοτεχνίας, ποιητής και μέλος του Opus Dei, σε μια νύχτα αγωνίας λίγο πριν πεθάνει, ανακαλεί τη ζωή του και επιχειρεί να απολογηθεί για κατηγορίες που του απευθύνει κάποιος "ρυτιδιασμένος νεαρός". Ανακαλεί τις σπουδές του στο ιεροδιδασκαλείο, τις απόπειρές του να γράψει ποίηση, τις κριτικές λογοτεχνίας που συνέτασσε για τους Χιλιανούς συγγραφείς του καιρού του, τη γνωριμία του με τον Νερούδα. Σιγά σιγά ολισθαίνει στην κόλαση, δέχεται να παραδώσει μαθήματα μαρξισμού στον Πινοτσέ και στο επιτελείο του, παρίσταται σε ολονύχτια λογοτεχνικά πάρτι στην αχανή έπαυλη μιας όμορφης Χιλιανής μαζί με ολόκληρη τη διανόηση της χώρας ενώ στα υπόγειά αυτής της έπαυλης ο Αμερικάνος σύζυγός της ανακρίνει με απίστευτη βαναυσότητα πολιτικούς κρατουμένους. Το πορτρέτο του τελειώνει με τον πιο γελοίο και γκροτέσκο τρόπο, όταν τον λούζει η Tormenta de mierda...

Ο Roberto Bolaño στη "Νυχτωδία της Χιλής" γράφει για τη λογοτεχνία και για τους λογοτέχνες. Επικρίνει τη διανόηση της πατρίδας του, αυτήν την κλειστή κάστα, που ματαιόδοξα και ναρκισσιστικά κινούνταν έξω και πέρα από την πραγματική ζωή και τις πολιτικές περιπέτειες της Χιλής, που επεδίωκε την καταξίωση σε καιρούς που η δημοκρατία στη Χιλή είχε καταλυθεί και οι πολιτικοί κρατούμενοι δολοφονούνταν, που διάβαζε αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία αλλά αντιπαθούσε τα λαϊκά στρώματα.

Ο ιερωμένος Ουρούτια Λακρουά, μέλος του Opus Dei, ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας, στην ιστορία του Bolaño έχει το πραγματικό αντίστοιχό του, τον Ιγνάσιο Βαλέντε. Το ίδιο και το ζεύγος των διανοουμένων στων οποίων την έπαυλη φιλοξενούνται οι λογοτεχνικές βραδιές. Είναι η Μαριάνα Καγιέχας και ο Μάικλ Τάουνλεϋ, πράκτορες και οι δύο της δικτατορίας του Πινοτσέ.