Ήλθε για να διαβάσει

Ήλθε για να διαβάσει. Μπροστά της ανοιχτά κάποια βιβλία
και το λάπτοπ.       Κάτι λίγο όμως μπόρεσε και τα παράτησε·
δοσμένη είναι βεβαίως στες σπουδές της
αλλ’  είναι είκοσι δύο χρονώ
και πάλι ερωτευμένη.     Αφέθηκε λοιπόν χωρίς καμιάν αιδώ
στους ρεμβασμούς της,     χωρίς ντροπή καμιά    
-σ’ αυτούς τους ρεμβασμούς τους άπρεπους,
που κάνουνε τα χείλη της
ηδονικώς να μισανοίγουν

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Ομνύει

 

Ομνύει κάθε τόσο με πεποίθηση ν’ αλλάξει στάση επιτέλους,
να πάψει πια να την επιθυμεί· και την επόμενη φορά
που θα γυρίσει, συγχώρεση να αρνηθεί.      
 
Κι όμως σκιρτά σαν βήματα νομίζει πως ακούει·
γιατί στο σώμα αυτό που τον πονεί, 
στο άπιστο αυτό σώμα
-το ξέρει ήδη από πριν-   και πάλι θα ενδώσει.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Δέκα εορταστικά χαϊκού (Χριστούγεννα και πρωτοχρονιά)

(1)
Αφηρημένος!
Στη γραβάτα έπεσε
Κομμάτι δίπλας
 
(2)
Τα δυο φιλιά σου
Στα χείλη μου άφησαν
Ζάχαρη άχνη
 
(3)
Όπως και πέρσι
Δεν βρίσκουμε το φλουρί
Μάλλον δε βάζουν!
 
(4)
Γόβα, ξώπλατο
Καρέ μαλλί και γκλίτερ
Πόσο ν’ αντέξω;
 
(5)
Λίγο θα ‘παιζε
Όμως το ξημέρωμα
Ήρθε με χρέη
 
(6)
Θα περάσουμε
Χριστούγεννα στο χιόνι
Όπως οι Wham
 
7
Δίνω βιβλία
Σ’ όσους λένε κάλαντα
Κανείς δεν ήρθε!
 
(8)
Άδικη ζωή
Ρεβεγιόν στο κρεβάτι
Οι κομμώτριες
 
(9)
Τα Χριστούγεννα
Με τον Παπαδιαμάντη
Τι καλύτερο; 
 
(10)
Από το πάρτι
Φύγαμε τσακωμένοι
Καλή μας χρονιά!

Δημήτρης Φωτεινόπουλος 

            

 

Αρισταίνετος, Ερωτικαί Επιστολαί, (Gutemberg)

 

Με το όνομα Αρισταίνετος μας παραδίδεται ένα corpus πενήντα μυθοπλαστικών ερωτικών επιστολών ενός άγνωστου συγγραφέα της ύστερης αρχαιότητας. Αρισταίνετος είναι ο αποστολέας της πρώτης επιστολής στην οποία περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες στον παραλήπτη Φιλόκαλο την αγαπημένη του Λαϊδα, μια κοπέλα ασύγκριτης ομορφιάς.
 
Το corpus των επιστολών αυτών, σε δύο βιβλία -στην πραγματικότητα δεν είναι επιστολές, το επιστολικό είδος είναι εμφανώς πρόσχημα- τοποθετείται στην Ύστερη ρωμαϊκή αρχαιότητα, στο λυκόφως του αρχαίου κόσμου και θεματικά κινείται γύρω από τον έρωτα στις διάφορες εκδοχές του. Στην ουσία πρόκειται για πενήντα ερωτογραφήματα μικρής και μεσαίας έκτασης στα οποία διαβάζουμε για τις περιπέτειες ανδρών ειδικών περί τα ερωτικά και τους γυναικείους χαρακτήρες, για γυναίκες που απατούν τους άνδρες τους με τους πιο ευφάνταστους τρόπους, για κοπέλες που έχουν χάσει την παρθενία τους πριν τον γάμο, για ψαράδες που παρακολουθούν γυμνές κόρες που λούζονται στη θάλασσα και τρελαίνονται, για νεαρούς που ποθούν τις παλλακίδες των πατεράδων τους, για εταίρες που αποσύρονται από το επάγγελμα μόλις γεννάνε, για ζωγράφους που ερωτεύονται τους πίνακές τους, για τις αγωνίες ανδρών λόγω του άστατου χαρακτήρα των γυναικών τους, για υπηρέτριες που ερωτεύονται τους εραστές των κυριών τους, για ώριμες κυρίες που κυνηγάνε νεαρούς για σεξ, για νεαρούς που ποθούν τις πεθερές τους, για ανταλλαγές ερωτικών συντρόφων μεταξύ γυναικών, για προαγωγούς, για πόρνες, για παράνομα ραντεβού, για μοιχείες, για αντιζηλίες... Ο έρωτας σε όλες του τις εκδοχές, εκτός από τον παιδικό και τον ομόφυλο.
 
Οι «Ερωτικαί Επιστολαί» απηχούν το πνευματικό κλίμα που επικράτησε στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, ιδίως στη νεότευκτη Κωνσταντινούπολη κατά τον 5ο και τον 6ο αιώνα. Οι συγγραφείς των οποίων οι επιδράσεις είναι εμφανείς είναι ο Όμηρος, ο Μένανδρος, ο Αλκίφρων, ο Λουκιανός, o Φιλόστρατος ο Φλάβιος και ο Φιλόστρατος ο Πρεσβύτερος, ο Αχιλλέας Τάτιος, οι κλασικοί τραγικοί και ο Αριστοφάνης, ο Ξενοφών ο Εφέσιος, ο Χαρίτων, ο Λόγγος, ο Ηλιόδωρος και, ασφαλώς, ο Πλάτων.
Ανάλαφρο ύφος, χαριτωμένες και ευτράπελες ιστοριούλες.

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει εκτενέστατη εισαγωγή (πληροφορίες για την έρευνα γύρω από τον συγγραφέα, το κλίμα της εποχής, επιδράσεις και επιρροές, το είδος της επιστολογραφίας, γλωσσικά και υφολογικά στοιχεία..), το πρωτότυπο κείμενο, την απόδοσή του στη νεοελληνική, πολύ κατατοπιστικά σχόλια και εκτενή βιβλιογραφία.

 

Eπιστροφή

Είδε στον διάδρομο
τον καθρέφτη,
το τραπεζάκι με το μάρμαρο,
τα κλειδιά και το βάζο με τα λουλούδια,
τις τσάντες τους
και τα μπουφάν τους στις κρεμάστρες.

Προχώρησε στο παιδικό δωμάτιο
στάθηκε στην πόρτα
και κοίταξε τα παιδιά τους
που κοιμόντουσαν,
το κορίτσι πάνω, το αγόρι κάτω.
Έπειτα πήγε στο σαλόνι
ο άντρας της είχε στα χέρια του
τα χέρια της γυναίκας του
κι εκείνη τον φιλούσε.

Θα 'ρχομαι πάντα να τους βλέπω, είπε
αδύνατον να συνηθίσω μακριά τους
κι είναι τόσο κρύα και σκοτεινά εκεί κάτω.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

 

Nona Fernandez, Η Ζώνη του Λυκόφωτος (Gutemberg/Aldina)

 

Στη Χιλή του 1984, στην οποία υφίσταται ακόμα η δικτατορία του Πινοτσέτ, ο υποδεκανέας Αντρές Αντόνιο Βελανσουέλα Μοράλες, μέλος των μυστικών υπηρεσιών, παρουσιάζεται στα γραφεία του Cauce, ενός (κάπως) αντιπολιτευόμενου περιοδικού και ζητά επίμονα να μιλήσει σε μία δημοσιογράφο. Σπάζοντας την ομερτά, αποκαλύπτει βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων τα οποία ο ίδιος διέπραξε και δίνει πληροφορίες για απαγωγές, εξαφανίσεις, εκτελέσεις Χιλιανών πολιτών από τη δικτατορία την οποία μέχρι πρότινος υπηρετούσε. Ο Αντρές Μοράλες είναι ένας ασφαλίτης βασανιστής, ένας πράκτορας που την ημέρα βασάνιζε κρατουμένους με τους πιο απάνθρωπους τρόπους και το βράδυ άκουγε ρομαντικά τραγούδια, άγγιζε τη γυναίκα του, αποκοίμιζε τον γιο του διαβάζοντάς του ιστορίες. Ώσπου κάποια στιγμή, μετά από την τόση βία που άσκησε, νιώθει να καταρρέει ψυχικά, να μην μπορεί να ζει πια "με την οσμή του θανάτου" και θέλει να αποκαλύψει, να δώσει πληροφορίες, να μαρτυρήσει όσα διέπραξε και όσα γνωρίζει. Συνεργάζεται με μια ανθρωπιστική οργάνωση και ξεκινά τις αποκαλύψεις, εισάγοντας τους πάντες σε μια άλλη πραγματικότητα, σε μια παράλληλη διάσταση που δείχνει εξωπραγματική, έξω από κάθε λογική, στη «ζώνη του λυκόφωτος».
 
Η χιλιανή συγγραφέας Nona Fernandez, γράφει αυτό το βιβλίο βασισμένη σε ένα πραγματικό γεγονός αλλά καταφεύγει και σε αρχειακό υλικό, σε φωτογραφίες, σε μαρτυρίες άλλων, ανακαλεί μνήμες, ακόμα και δικές της. Την απασχολεί το ζήτημα (και το πρόβλημα) της μνήμης, της ατομικής και της συλλογικής καθώς και η προσπάθεια να επιβληθεί η λήθη για πολλούς λόγους (ακόμα και με το πρόσχημα της συμφιλίωσης) ή, το χειρότερο, να επιβληθεί η επιλεκτική μνήμη, η κατευθυνόμενη μνήμη, η διαστρεβλωμένη μνήμη. Πρέπει να θυμόμαστε; Και τι ακριβώς; Πώς πρέπει να στεκόμαστε απέναντι στο συλλογικό/ιστορικό παρελθόν, ιδίως αν αυτό είναι οδυνηρό; Αυτά είναι κάποια από τα ζητήματα που θίγονται στο βιβλίο.
Στη Χιλή ειδικότερα (αλλά όχι μόνο), η μετάβαση από τη δικτατορία στην (κάποια) δημοκρατία επέβαλε τον ιδιαίτερο χειρισμό των ιστορικών πληροφοριών, χειρισμό που αποτύπωνε την προσπάθεια πολλών κέντρων για "ξέπλυμα" των βασανιστών, του δικτατορικού καθεστώτος και όσων το υπηρέτησαν από διάφορα πόστα -και στην Ελλάδα έγινε/γίνεται το ίδιο.
 
Το βιβλίο είναι εξαίρετο. Οι αφηγηματικές τεχνικές θαυμάσιες. Συχνά το έκλεινα και προσπαθούσα να συνειδητοποιήσω τι είχα μόλις διαβάσει. Υπάρχουν στιγμές που μου έφερναν στον νου την περίφημη τριλογία του Patricio Guzman, τα τρία ντοκιμαντέρ που αναφέρονται στη Χιλή και στους εξαφανισμένους, δολοφονημένους πολιτικούς κρατούμενους της δικτατορίας. Η σκηνή όπου η ερευνήτρια δημοσιογράφος μελετά προσεκτικά τις φωτογραφίες των δολοφονημένων και εξαφανισμένων πολιτών θυμίζει τον αγώνα των γυναικών της Χιλής που κάθε ημέρα έψαχναν υπομονετικά στην έρημο Ατακάμα, το πιο ξηρό μέρος του πλανήτη, υπολείμματα από τα λείψανα των ανθρώπων τους, των γιων τους, των αδελφών τους, των συζύγων τους. Ή το θεατρικό έργο του Άριελ Ντόρφμαν, «Ο θάνατος και η Κόρη», με το ίδιο θέμα: τη μνήμη, τη διαχείρισή της, την "τακτοποίησή" της, τη "λείανση" των αιχμηρών στοιχείων προς όφελος της ομόνοιας και της συναδέλφωσης καθώς και την ανάγκη τίποτα να μην ξεχαστεί και τίποτα να μην παραγραφεί.

 

Φιλόλογοι (Ι)

 

Σκυμμένοι πάνω σε γραπτά
που προσπαθούν με κόπο να διαβάσουν
περνάνε τις ζωές τους
οι φιλόλογοι, οι καημένοι.
 
Κάτω από λάμπες λεντ
με κόκκινο μελάνι σημειώνουν
"προσοχή στην έκφραση και την ορθογραφία"
και συνεχίζουν αενάως και ματαίως
να διορθώνουν.
(Θα 'ναι τα λάθη, φαίνεται, που τους ανανεώνουν).
 
Σηκώνουν κάθε λίγο το κεφάλι και μονολογούν,
αμήχανα σκουπίζουν τα γυαλιά τους
και πίνουν μια γουλιά καφέ.
 
Κι έτσι σκευρώνουν λίγο λίγο
μέσα στις στοίβες των χαρτιών,
τις εγκλίσεις και τους χρόνους
οι φιλόλογοι, οι καημένοι.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Υπάλληλος γραφείου

Πάει καιρός
που έπαψε
να ελπίζει
πως θα την ποθήσουν.
 
Όμως κάποια βράδια
όταν το γραφείο αδειάζει
και μένει ολομόναχη
κλείνει προς στιγμήν
τα μάτια
και φαντάζεται
πως είναι οδαλίσκη
στο χαρέμι του Σουλτάνου.
 
Κι αυτός
της διατρέχει
το κορμί
με το μαστίγιο.
Kαι είναι ίδιος
ο Ομάρ Σαρίφ.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Ένα σημείωμα για την Ιρλανδία ...

Την Ιρλανδία την αγαπάμε. Δεν έχει σημασία ποια. Για μας είναι μία, ενιαία, ομοούσιος και αδιαίρετος. Αγαπάμε το Μπέλφαστ και το Δουβλίνο, τον κόλπο του Δουβλίνου και τον ποταμό Λίφφυ, το Γκάλγουεϊ, τον Πύργο Μαρτέλλο, εκεί απ' όπου αρχίζει ο "Οδυσσέας",τους δρυίδες και τα κορίτσια με τα μακριά κόκκινα μαλλιά. Αγαπάμε τον Τζορτζ Μπεστ και τον Ρόρυ Γκάλλαχερ, τους Pogues και τους Dubliners. Αγαπάμε τους Iρλανδούς που πίνουν όλη μέρα αλλά είναι καλά παιδιά, τους υπέροχους χορούς τους, τον Μπόνο και τους U2, και τις pubs και τη Guiness και τον Όσκαρ Ουάιλντ και τον Μπέρναρντ Σο και τον Μπόμπυ Σανς και τον Ουίλιαμ Γέιτς και τον Σέυμους Χίννυ και τον Τζον Μπάνβιλλ. Αγαπάμε το Dirty Old Town, το βαθύ ζεστό πράσινο και το τριφύλλι, τον Άγιο Πατρίκιο, τον Σάμουελ Μπέκετ και τον Γκοντό που ακόμα τον περιμένουμε και βέβαια τον παμμέγιστο Τζέιμς Τζόις, τη Μόλλυ και τον Λεοπόλδο Μπλουμ.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Φιλολόγου ενοχή

 

Είθισται κάθε τέτοια εποχή,

παραμονές των εξετάσεων,
να καλουπώνουμε
εμείς, οι δάσκαλοι της γλώσσας,
τα πρόσωπα και τις εγκλίσεις,
τη στίξη, τις συντάξεις,
τους συνδέσμους
και ό,τι άλλο όμορφο διαβάσαμε
σε συνταγές απομνημόνευσης «Συνοπτικά η Θεωρία»
για τους μαθητές μας.
 
Κι ακούω,
τότε που το κάνω αυτό,
τον Ανδρέα Εμπειρίκο να μου λέει:
«Καλά, δεν ντρέπεσαι καθόλου;»

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Για τον Γιώργο Σεφέρη και τη Μαρώ Ζάννου

 

Ας ξεχάσουμε για λίγο το Νόμπελ ποίησης. Ας ξεχάσουμε για λίγο το «Υστερόγραφο», τη «Μποτίλια στο πέλαγος», την «Άρνηση» και την πρόβλεψή του ότι θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε κι ότι η Ελλάδα τον πλήγωνε όπου κι αν ταξίδευε και ότι ήταν ο ίδιος μια αντίφαση κι αυτήν ακόμα τη δήλωσή του κατά της δικτατορίας και τη μετάφραση της «Έρημης χώρας» και τις επιρροές από τον Έλιοτ και τον «Βασιλιά της Ασίνης» και τους εννέα τόμους των ημερολογίων του και τα δοκίμιά του για την ποίηση, για την ελληνικότητα, για τον Μακρυγιάννη, για τον Θεόφιλο, για τον Καβάφη, για τον Κάλβο. Ας ξεχάσουμε για λίγο τον Στράτη Θαλασσινό και τις «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη» κι ας τον φανταστούμε για μια στιγμή καθισμένο στο γραφείο του ένα πρωινό Σεπτέμβρη μπροστά σε μια φωτογραφία της, αυτήν που τη δείχνει ξαπλωμένη χωρίς μαγιό, μόνο μ΄ένα καπέλο κάτω απ' τον ήλιο σε κάποια απόμερη παραλία, να γράφει στη Μαρώ Ζάννου: «Όλο μου το σώμα πονεί από επιθυμία. Σκέπτομαι πως μπορεί να σε κρατήσω γυμνή απάνω μου και όλα χάνουνται....»

(στη φωτογραφία, η Μαρώ Ζάννου όπως τη φωτογράφησε ο Γιώργος Σεφέρης σε κάποια εκδρομή τους στο Σούνιο)

 

 

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Απόψε μας αρέσουν XX (8 Μάρτη)

 

Απόψε μας αρέσει η πράσινη ανοιχτή Ford Thundebird με το λευκό τιμόνι στους ατέλειωτους αυτοκινητόδρομους κάτω από τον σκληρό ήλιο και τη σκόνη, το διαπεραστικό, γεμάτο ένταση βλέμμα της Susan Sarandon καθώς οδηγεί τη νύχτα ανάμεσα στους πελώριους βράχους, οι γωνίες του προσώπου της και το ιδρωμένο μαντήλι γύρω απ' τον λαιμό της. Μας αρέσει η Geena Davis όταν απλώνει στα χείλη της με το χέρι το κραγιόν κοιτάζοντας ταυτόχρονα απ' τον καθρέφτη του αυτοκινήτου ένα ακόμα κάθαρμα ή όταν σηκώνει τον γιακά του πουκαμίσου της για να φανεί η δαγκωματιά της προηγούμενης νύχτας, η παράσταση που δίνει καθώς κάνει τη ληστεία στο μίνι μάρκετ, η ωρίμανσή της από ελαφρόμυαλη χαζούλα σε ηγετική φυσιογνωμία και το βυτιοφόρο του κρετίνου που ανατινάζεται. Μας αρέσει και το τρέξιμο του Harvey Keitel στην τελευταία σκηνή, η μπαλάντα της Lucy Jordan από την υπερθεά Marianne Faithful και βέβαια τα χέρια που θα μείνουν σφιχτά ενωμένα για πάντα και θα μας στοιχειώνουν εις τον αιώνα των αιώνων.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τα Αθηναϊκά (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης /ΜΙΕΤ)

 

Η Αθήνα του Παπαδιαμάντη είναι οι δυτικές εσχατιές της πόλης, η περιοχή πέριξ του Ψυρρή, εκεί όπου έζησε όταν ήρθε για πρώτη φορά στην πρωτεύουσα το 1869 σε νεαρή ηλικία, «ξένος στα ξένα» όπως έλεγε ο ίδιος. Εκεί όπου μπορούσε να βιώσει το αίσθημα της δικής του, εσωτερικής εξορίας.
Η άλλη Αθήνα, του κέντρου, της οδού Πανεπιστημίου, της Σταδίου, των λαμπρών κτιρίων, του κοσμοπολιτισμού, των αστών και των φώτων του είναι αδιάφορη. Στα μικρά δωμάτια, που νοίκιαζε και ξενοίκιαζε όταν αναχωρούσε για τη Σκιάθο, βίωνε τη μελαγχολία του και εξασκούσε το βλέμμα του. Μοναχικός περιπατητής, παρατηρούσε ανθρώπους, συνήθειες, ήθη, ασχολίες και μέρη, σε μια περιοχή που υπήρχαν φτωχόσπιτα με κοινόχρηστες μικρές αυλές, μικρομάγαζα, εργαστήρια αλλά και διάσπαρτα αρχαιοελληνικά και βυζαντινά μνημεία και οθωμανικά τεμένη. Όταν επέστρεφε από τις περιηγήσεις του στις μικρές του κάμαρες έγραφε, αποτύπωνε στιγμιότυπα, μικρά επεισόδια της αθηναϊκής καθημερινότητας.
 
Ο κόσμος των «Αθηναϊκών» κειμένων του (διηγημάτων; ή μήπως χρονογραφημάτων;) ζει σε μικρά δωμάτια, σε χαμόγεια σε ανθυγιεινές συνθήκες, σε τρώγλες, σε εσωτερικές αυλές ή ακόμα και σε διανυκτερεύοντα καφενεία. Περιφέρεται σε καπηλειά, σε ταβερνεία, σε μικρομπακάλικα και σε μπακαλοταβέρνες, σε τσαρουχάδικα, σε πατσατζίδικα, σε τσαγκαράδικα, σε κάθε λογής μικρομάγαζα και σε μικρά παρεκκλήσια, χωμένα σε απόμερες γωνιές.
Οι άνθρωποί τους είναι φυγόκοσμοι καλόγεροι που αγωνίζονται να μείνουν αγνοί, συνεσταλμένοι φοιτητές, φτωχοί βιοπαλαιστές, μπεκρήδες και κηφήνες που εγκαταλείπουν γυναίκες και παιδιά, φαρμακόγλωσσες γειτόνισσες, μπεκιάρηδες και ερείπια της ζωής, χήρες και ζωντοχήρες, πολυμελείς οικογένειες, εργατικά κορίτσια που ξενοδουλεύουν, ψυχοκόρες, ξεπεσμένοι δερβίσηδες... φτωχολογιά και χαμοζωή...
 
Στη συγκεκριμένη έκδοση του ΜΙΕΤ όπου βρίσκονται όλα τα αθηναϊκά διηγήματα και χρονογραφήματα του Παπαδιαμάντη, 47 συνολικά, σε επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη αναβιώνει όλος αυτός ο πολύχρωμος και συναρπαστικός κόσμος. Συνοδεύεται από κατατοπιστική εισαγωγή.
Το ένα καλύτερο από το άλλο.

Παύλος Νιρβάνας, Εύθυμη ζωή (Πελεκάνος)

 

Στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων δεν είναι λίγοι οι γιατροί που καταπιάστηκαν, και ξεχώρισαν κάποιοι, με τη συγγραφή και τη λογοτεχνία. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τον Αδαμάντιο Κοραή, τον Ανδρέα Καρκαβίτσα, τον Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον Τάκη Σινόπουλο, τον Γιώργο Χειμωνά, τον Τάσο Κουράκη και άλλους. Μεταξύ αυτών και ο Παύλος Νιρβάνας (1866-1937), φιλολογικό ψευδώνυμο του Πέτρου Αποστολίδη. Γεννήθηκε στη Μαριούπολη της Ρωσίας, σπούδασε ιατρική και το 1890 κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό. Το 1922 αποστρατεύτηκε και αφιερώθηκε αποκλειστικά στη δημοσιογραφία και στον γραπτό λόγο. Ασχολήθηκε με όλα τα είδη, το χρονογράφημα, τις εκλαϊκεύσεις, τις μελέτες, το δοκίμιο, την ποίηση, το διήγημα, το μυθιστόρημα, τη μετάφραση. Δημοσίευε κείμενά του, μικρά διηγήματα και χρονογραφήματα, σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής όπως το «Άστυ», η «Τέχνη», η «Νέα Εστία», ο «Ασμοδαίος», τα «Παναθήναια». Ως κριτικός λογοτεχνίας βοήθησε στην ανάδειξη του Γρηγορίου Ξενόπουλου, του Ιωάννη Κονδυλάκη, του Σπύρου Μελά.
 
Η «Εύθυμη ζωή» είναι μια σειρά μικρών ευτράπελων διηγημάτων στα οποία αποτυπώνεται η καθημερινότητα της Αθήνας των αρχών του εικοστού αιώνα. Συνήθειες και πρόσωπα, ήθη, νοοτροπίες και συμπεριφορές. Επαρχιοτοπούλες που έρχονται ως υπηρέτριες σε αστικά σπίτια, εκκεντρικοί φαρσέρ, λαίμαργοι σύζυγοι, άπιστες κυρίες που το σκάνε με τους εραστές τους παίρνοντας μαζί τα τιμαλφή του σπιτιού και τα εκατομμύρια των ανδρών τους, κατεργάρηδες μικροέμποροι, μικροαπατεώνες, κομπιναδόροι ζητιάνοι, πονηροί επαρχιώτες που εποφθαλμιούν κληρονομιές, κακορίζικα καράβια, πρόσφυγες με μόνη συντροφιά το καναρίνι τους, γέροι ζωγράφοι που βλέπουν τον έρωτα στα αλσίλια, κλοπές στο τραμ, γκαφατζήδες ανταποκριτές που χάνουν τα λεφτά τους στο πόκερ ... Ένας πολύχρωμος κόσμος...
Όλα αυτά σε μια χαριτωμένη καθαρεύουσα, γοητευτική, ελκυστική, ανάλαφρη.
Στυλίστας μέγας…

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο (Πρίμο Λέβι - "Η ντροπή" και η ενοχή της επιβίωσης, Πόλις)

 

Το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, "Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο" (εκδόσεις Πόλις) απαρτίζεται από είκοσι πέντε μικρής και μεσαίας έκτασης δοκίμια πάνω στα βιβλία, μυθιστορήματα τα περισσότερα εξαίρετων συγγραφέων όπως ο Τσβάιχ, ο Ροθ, η Αλεξέγιεβιτς, ο Καμύ, ο Άππαρφελντ, ο ΜακΓιούαν, ο Τρότσκι και άλλοι.
 
Από τα πιο εκτενή του δοκίμια, τρία αναφέρονται στον Πρίμο Λέβι, ο οποίος βεβαίως δεν έχει γράψει μυθιστορήματα. Αντιθέτως στα βιβλία του αφηγείται την οδυνηρή εμπειρία του Άουσβιτς.
Με συγκλόνισε ένα κεφάλαιο που επιγράφεται "Ντροπή". Στο κεφάλαιο αυτό εξηγείται η ηθική διάσταση της ντροπής και της ενοχής, των αισθημάτων που βίωσαν κάποιοι, πολλοί, από τους ελάχιστους επιζώντες των γερμανικών στρατοπέδων εξόντωσης.
Πώς είναι δυνατόν όμως άνθρωποι που πέρασαν μέσα από τέτοια κόλαση και επέζησαν να αισθάνονταν ντροπή και ενοχή; Αυτό το αίσθημα της ντροπής που ταυτίζεται με την ενοχή διαπερνάει ολόκληρη τη στρατοπεδική γραμματεία -δεν είναι μόνο στον Πρίμο Λέβι. Ο Λέβι όμως είχε τη διαύγεια να το ανατάμει. Και αναφέρει τρεις πηγές-αιτίες. Από αυτές η πιο σημαντική ήταν η έλλειψη αλληλεγγύης προς τον συγκρατούμενο (!) ..."ότι δεν άκουσες τη φωνή του διπλανού σου, ότι αδιαφόρησες για το ικετευτικό του βλέμμα, ... ότι οι επιζήσαντες του Άουσβιτς εφάρμοσαν τη μόνη αρχή που ίσχυε εκεί: κοίταξε μόνο τον εαυτό σου, τίποτα άλλο δεν έχει σημασία. Αυτό το αίσθημα της ντροπής, ότι δεν νοιάστηκες για τον διπλανό σου όταν σου το ζήτησε, παραμένει ανεξάλειπτο και μετά το Άουσβιτς (και είναι κι αυτή μία από τις επιτυχίες του !) και στιγματίζει δια βίου αυτόν που επέζησε. Ο όμηρος του Άουσβιτς είναι δέσμιος όχι μόνο των δημίων του αλλά -εδώ είναι το κρίσιμο σημείο- και του άλλου όμηρου, του συντρόφου του-του συγκρατουμένου του: η παρουσία του άλλου τον δεσμεύει ηθικά και θα έπρεπε να τον είχε οδηγήσει σε κάποια πράξη συμπαράστασης. Αφού κάτι τέτοιο δεν έγινε, το ηθικό στίγμα του "κοίτα τον εαυτό σου μόνο" παραμένει ενεργό και ισόβιο. Το γεγονός ότι εσύ επέζησες ενώ ο διπλανός σου θανατώθηκε σε καθιστά ένοχο, σε βαραίνει, σε κάνει φονιά Κάιν του αδελφού σου. Να γιατί η επιβίωση από το Άουσβιτς ήταν, τελικά, αμαρτία.

.

 

Ελί Βιζέλ, Η Νύχτα (Μεταίχμιο)

 

Ο δεκαεξάχρονος Ελί (Λάιζερ) Βιζέλ θα διαβεί μαζί με όλα τα μέλη της οικογένειάς του την πύλη της κόλασης του Άουσβιτς τον Ιούνιο του 1944. Η οικογένεια θα χωριστεί αμέσως στην πρώτη διαλογή. Η μητέρα μαζί με τις τρεις κόρες από τη μία μεριά, ο Ελί με τον πατέρα του από την άλλη. Από την οικογένεια θα επιβιώσουν ο Ελί και δύο αδελφές του, η Χίλντα και η Μπέα. Ολόκληρη η εβραϊκή κοινότητα του Σιγκέτ, μιας ουγγρικής πόλης, θα μεταφερθεί στο Άουσβιτς.

 

Στο βιβλίο του "Η Νύχτα" ο Ελί Βιζέλ αφηγείται την τρομερή εμπειρία του Άουσβιτς στην αρχή και του Μπούχενβαλντ στο τέλος, λίγο πριν την επέλαση του Κόκκινου Στρατού. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μαζί με εκείνα του Πρίμο Λέβι και του Ζαν Αμερί συνιστούν τον ¨κανόνα" της στρατοπεδικής γραμματείας από την πλευρά των επιζώντων.

 

Τρία σημεία είναι ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτα στο βιβλίο αυτό:

 

Το πρώτο. Στον Πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας δηλώνει την αδυναμία της γλώσσας να εκφράσει ό,τι έζησε αυτός και άλλοι κρατούμενοι στο Άουσβιτς, την ανεπάρκεια της γλώσσας/των λέξεων να δηλώσουν ό,τι γινόταν νύχτα και μέρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης: οι λέξεις που υπήρχαν, αυτές που είχε στη διάθεσή του για να γράφει και για να μιλάει ο ίδιος αλλά και η ανθρωπότητα συνολικά στο πέρασμα των αιώνων, αποδεικνύονταν ανεπαρκείς για να αποτυπώσουν με ακρίβεια τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Συνεπώς η γλώσσα ήταν για τον συγγραφέα ένα εμπόδιο. Άρα ή έπρεπε να εφευρεθεί μία νέα γλώσσα ή να ανασημασιοδοτηθεί η υπάρχουσα...

 

Το δεύτερο. Το βιβλίο παρακολουθεί την κοινή πορεία γιου και πατέρα στην κόλαση του Άουσβιτς. Ο Ελί και ο πατέρας του, ο Σλόμο, θα αγωνιστούν να μείνουν μαζί. Και το κατορθώνουν, μέχρι τον θάνατο του πατέρα από τις κακουχίες, λίγο πριν την απελευθέρωση. Μέχρι τότε είναι μαζί: στον ίδιο θάλαμο, στα καταναγκαστικά έργα, στα συσσίτια, στους ξυλοδαρμούς, στα ατελείωτα προσκλητήρια, στις διαλογές... Κατόρθωσαν να μην χωριστούν και να ζει ο ένας μαζί με τον άλλον και ο ένας χάρις τον άλλον. Αυτή η ιερή σχέση ωστόσο, η σχέση πατέρα και γιου, μέσα στο Άουσβιτς αποκτά ένα βάθος αδιανόητο. Όμως δεν ήταν για όλους αυτή η ιερότητα δεδομένη. Στο Άουσβιτς το μόνο που μετράει είναι η επιβίωση. Αυτό σημαίνει ότι για κάποιους γιους η παρουσία του πατέρα δίπλα τους απέβαινε εις βάρος της δικής τους επιβίωσης. Με άλλα λόγια για κάποιους γιους (όχι το αντίθετο) ο θάνατος του πατέρα ήταν προϋπόθεση της δικής τους σωτηρίας: ένας ξυλοδαρμός λιγότερος, ένα κομμάτι ψωμί περισσότερο, μια υποχρέωση, ηθική ή άλλη, μείον...

 

Το τρίτο έχει να κάνει με αυτό που πολλοί επιζώντες ονόμασαν "η σιωπή του Θεού". Ο Ελί, όσο ζει στο Σιγκέτ, είναι ένας βαθιά θρησκευόμενος έφηβος: μελετά το «Ταλμούδ», έλκεται από τον ιουδαϊκό μυστικισμό και επιζητεί δάσκαλο να τον μυήσει στην Καμπαλά. Στο Άουσβιτς, μέσα στην κόλαση που βιώνει, αναζητεί τον Θεό για τον οποίο διάβαζε, τον Θεό στον οποίο προσευχόταν, τον Θεό που εμπιστευόταν, τον Θεό του Ισραέλ: Πού είναι επιτέλους ο Θεός; Γιατί δεν παρεμβαίνει να σταματήσει το κακό; Γιατί σιωπά; Γιατί δεν μας σώζει; Πώς δέχεται να θανατώνονται μωρά; Πώς ανέχεται τη θανάτωση του λαού Του και μάλιστα με τέτοιους τρόπους; Μέσα στο Άουσβιτς νιώθει οργή για τη "σιωπή του Θεού". Δεν τον αμφισβητεί απλώς, εξεγείρεται εναντίον του, τον καταργεί -τον διαγράφει. Και κόβει κάθε δεσμό με αυτόν τον Θεό, που τη στιγμή της δοκιμασίας τον εγκατέλειψε· και αυτόν και όλα τα παιδιά Του στα πιο απάνθρωπα βασανιστήρια, στους πιο φρικώδεις θανάτους. Σταματά να προσεύχεται, σταματά να νηστεύει, σταματά να πιστεύει. «Το Άουσβιτς μου κατέστρεψε τον θεό μου, με ξέκοψε από τον θεό μου», γράφει και μας θυμίζει αυτό το γκράφιτι σε κάποιον τοίχο του στρατοπέδου: Αν υπάρχει θεός πρέπει να με παρακαλέσει πολύ για να τον συγχωρήσω.

 

 

 

Άτιτλο

γι' αυτούς που τα 'παιξαν όλα
μια ζαριά
γι' αυτούς που περπάτησαν ολόκληρη τη γη
για μια νεφέλη
γι' αυτούς που μάτωσαν
τα χέρια και τα χείλη τους
γι' αυτούς που περιφέρονται αλλοπαρμένοι
για τους σαλούς του κόσμου αυτού
για τους αμαρτωλούς
 
- μη γελιόμαστε,
γι' αυτούς η βασιλεία των ουρανών.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος