Παραμονή πρωτοχρονιάς

Κυρίες έξω από κομμωτήρια
μικρά χρυσοχαρτάκια στο μαλλί.
Στο ένα χέρι τσιγαράκι.

Στο άλλο 
αυτοσχέδιο τασάκι.

Δημήτρης Φωτεινόπουλος

 

John Williams, Ο Στόουνερ (Gutenberg)

Το βιβλίο «Ο Στόουνερ» του αμερικανού πεζογράφου John Williams (1934-2006) είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, το χρονικό μιας ολόκληρης ζωής, από την ηλικία των έξι ετών, όταν έσπερνε τη γη και άρμεγε τις αγελάδες στην οικογενειακή αγροικία στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ έως τον θάνατό του, στο τέλος μιας εξαιρετικής ακαδημαϊκής καριέρας ως καθηγητής αγγλικής γλώσσας και λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο του Μισσούρι.
 
Χωρίς να έχει οποιαδήποτε λογοτεχνική σκευή, ή μάλλον ακριβώς γι' αυτό, ο κ. Στόουνερ αποφασίζει να εγκαταλείψει τις γεωπονικές σπουδές για τις οποίες προοριζόταν για να αφιερωθεί στη μελέτη της λογοτεχνίας και της θεωρίας των γραμμάτων και της γραφής. Το έναυσμα είναι ένα σονέτο του Σαίξπηρ που αναφέρεται στα νιάτα που μαραίνονται και φεύγουν. Έτσι στρέφεται στη λογοτεχνία, όχι όμως ως απλός αναγνώστης καλών ή λιγότερο καλών μυθιστορημάτων αλλά ως ερευνητής. Δύο πράγματα τον ενδιαφέρουν βασικά. Το ένα είναι η φιλολογική ερμηνεία των ποιημάτων, η αναζήτηση της ιστορικότητας των πηγών της αγγλικής (αναγεννησιακής) ποίησης. Και αφιερώνεται στο ερευνητικό/ακαδήμαϊκό έργο με ιεραποστολικό ζήλο. Το άλλο είναι η διδασκαλία. Πασχίζει να μεταδίδει όσο πιο καλά μπορεί τις γνώσεις που αποκτά στους φοιτητές, πρωτοετείς, προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς. Θέλει να γίνει ένας καλός δάσκαλος. Και να προετοιμάζει με τη σειρά του καλούς δασκάλους. Σε όλη του την πορεία κατατρύχεται απο αμφιβολίες και ανασφάλειες: είναι, άραγε, καλός δάσκαλος;
 
Στο φόντο των ερευνητικών και ακαδημαϊκών του διαδρομών, δύο ερωτικές σχέσεις. 
Η μία καταλήγει σε γάμο, ο οποίος όμως είναι μια φρικτή αποτυχία. Η γυναίκα του, η Ίντθ, είναι ένα πλάσμα εντελώς απωθητικό. Ωστόσο αυτός ο γάμος δεν διαλύεται. Αντιθέτως, είναι αυτός που διαλύει τον Στόουνερ. Για να βρει διέξοδο καταφεύγει στο πανεπιστήμιο, το οποίο αντιλαμβάνεται ως κόσμο έξω από τον κόσμο, ως τον μόνο πραγματικό και ενδιαφέροντα τελικά, κόσμο, στις μελέτες του, στα βιβλία του και στις εργασίες των φοιτητών του. Η άλλη σχέση με μία μεταπτυχιακή ερευνήτρια. Η Κάθριν Ντρίσκολ αποδεικνύεται για τον Γουίλλιαμ Στόουνερ ο έρωτας της ζωής του. "Κάπου κάπου σήκωναν τα μάτια από τα βιβλία τους, αντάλλασσαν ένα χαμόγελο και ξαναβυθίζονταν στη μελέτη τους. Κάπου κάπου ο Στόουνερ σήκωνε τα μάτια από το βιβλίο του και τα άφηνε να πλανηθούν στην υπέροχη καμπύλη της ράχης της, στον ντελικάτο λαιμό της, όπου έπεφτε πάντα μια τούφα μαλλιά. Τότε τον πλημμύριζε ένας αργός κι ανεμπόδιστος πόθος... σηκωνόταν και πήγαινε να σταθεί πίσω της, κι ακουμπούσε απαλά τα χέρια του στους ώμους της. Εκείνη ίσιωνε το κορμί της κι άφηνε το κεφάλι της να ακουμπήσει πίσω στο στέρνο του... Ο Στόουνερ γλυστρούσε τα χέρια του στην απαλά δεμένη ρόμπα, ν' αγγίξουν τα στήθη της ...» 
 
Τι ήταν, τελικά, η ζωή του κυρίου Στόουνερ; Επιθύμησε έντονα τη φιλία και την επιδίωξε αλλά τελικά απέκτησε μόνο δύο φίλους (ο ένας, μάλιστα, σκοτώθηκε κάπου στο γαλλικό μέτωπο). Παντρεύτηκε από πάθος αλλά τελικά ο γάμος του φυλλορρόησε σχεδόν αμέσως. Βρήκε τον έρωτα στην Κάθριν .... («Κάθριν, σκέφτηκε, Κάθριν...»). Θέλησε να γίνει δάσκαλος. Κι έγινε. Αλλά είχε πάντα τη σκέψη ότι ήταν ένας «μάλλον αδιάφορος δάσκαλος». Θέλησε να μείνει ακέραιος και αγνός στην πιο καθαρή μορφή και βρήκε τον συμβιβασμό και την κοινοτοπία. Επιδίωξε τη γνώση και στο τέλος της ζωής του συνειδητοποίησε τη βαθιά του άγνοια ...
 
Εξαιρετικό μυθιστόρημα. 
Βιβλία, ακαδημαϊκή κοινότητα, σπουδαστήρια και μελέτες, έρευνες και πηγές, διδασκαλία, τέχνη, λογοτεχνία, ποίηση, έρωτας και συμβιβασμοί. 
Και, βέβαια, το έργο του δασκάλου. Δεν είναι λίγα.  

 

Βιβλιογραφικό Αφιέρωμα στον Μάη (κι όχι μόνο)

Μικρό βιβλιογραφικό αφιέρωμα στον Μάη. Τον Μάη που συντάραξε τη Γαλλία, την Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο και, προς στιγμή, έδειξε ότι όλα είναι δυνατά και όλα είναι πιθανά. Και σε όλα τα κινήματα και τις ουτοπίες.
 

Τρία βιβλία σχετικά.
 

«Την αγαπήσαμε τόσο την Επανάσταση», εκδόσεις Αλέξάνδρεια.
Για δύο χρόνια ο Ντάνυ Κον-Μπεντίτ, ο "κόκκινος Ντάνυ", η ηγετική μορφή εκείνων των καιρών, μαζί με ένα τηλεοπτικό συνεργείο ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο. Από το Παρίσι, την εστία της εξέγερσης, και τη Ναντέρ μέχρι τη Νέα Υόρκη, το Άμστερνταμ, το Τόκυο, τη Φρανκφούρτη και το Βερολίνο του Ρουντ Ντούτσκε και τη Χώρα των Βάσκων. Αναζητούσε την πολιτική του οικογένεια, τους συντρόφους του από τα κινήματα της αμφισβήτησης που στη δεκαετία του '60 συγκλόνισαν τον κόσμο και κλόνισαν τα θεμέλια και τις αξίες της αστικής τάξης. Αναζήτησε παλαιούς χίπυς, Μαύρους Πάνθηρες, μαχητικές φεμινίστριες, μορφές της επαναστατικής Αριστεράς, μαχητές του λατινοαμερικάνικου αντάρτικου των πόλεων μέχρι μέλη των Ερυθρών Ταξιαρχιών. Άλλοι από χίπυς έγιναν γάπις, άλλοι από μαχητές των δρόμων έγιναν τηλεσπόνσορες. Άλλοι, όπως ο Γιόκα Φίσερ (αλήθεια, τον θυμάστε;) ανέλαβαν υπουργικά αξιώματα, άλλοι δολοφονήθηκαν από την εξουσία που είχαν πολεμήσει. Άλλοι κατέληξαν σε φυλακές ύψιστης ασφάλειας...
Ο «κόκκινος» Ντάνυ (που στο μεταξύ είχε γίνει Οικολόγος/Πράσινος, πλήρως ενταγμένος στο σύστημα) ρωτάει πώς έγιναν όλα. Πού κατέληξαν όλα και, κυρίως, τι οδήγησε αυτή τη γενιά στην Επανάσταση, που την ερωτεύτηκε τρελά.
 
 
«Εκ των Υστέρων, 19+1», εκδόσεις Νέα Σύνορα-Λιβάνης.
Βιβλίο που επιμελήθηκε ο Δημήτρης Παπαχρήστος (ο εκφωνητής του Νοέμβρη, ναι!).
Ζήτησε είκοσι χρόνια μετά από την Εξέγερση του Νοέμβρη, από φίλους, συναγωνιστές, συνοδοιπόρους και συντρόφους να γράψουν κάτι για κείνες τις μέρες, για κείνα τα οράματα, για κείνον τον Νοέμβρη... 
Σε αντίθεση με ό,τι κατά καιρούς διαδίδεται για να υποτιμηθεί και να δυσφημιστεί αυτός ο κόσμος της προσφοράς και της ανιδιοτέλειας, οι περισσότεροι από αυτούς τους αγωνιστές παρέμειναν και παραμένουν πιστοί στα οράματα της νιότης τους. Οι λιγότεροι άλλαξαν μυαλά ριζικά και εμήδισαν. Οι περισσότεροι, οι πιο αγνοί και οι πιο ιδεαλιστές μένουν στην αφάνεια. Με τις ενοχές τους. Με τα διλήμματά τους. Με τους αγώνες και τις σημαίες που ποτέ δεν κατέβασαν. Με τις ήττες τους και τις μικρές τους νίκες. Με τους δαίμονές τους. Και γι' αυτό τραγικοί, με την αρχαιοελληνική έννοια.
 
 
«Η επιστροφή του Νετσάγιεφ» του Χορχε Σεμπρούν, εδόσεις Εξάντας.
Ο συγγραφέας, υπουργός πολιτισμού της πρώτης κυβέρνησης του σοσιαλιστή Φελίππε Γκονζάλεθ στην Ισπανία, διερευνά μυθιστορηματικά το φαινόμενο της τρομοκρατίας. Μία ομάδα της προλεταριακής αριστεράς μετά από τον Μάη αποφασίζει να αυτοδιαλυθεί για να μην οδηγηθεί στο έγκλημα. Όλα τα μέλη της ενσωματώνονται στο σύστημα και αφομοιώνονται από αυτό, αναλαμβάνοντας αξιώματα. Γίνονται "κάποιοι" επειδή «αυτοί περισσότερο από τον καθένα γνωρίζουν τους νόμους της καπιταλιστικής κοινωνίας». Όλοι; Όχι ολοι. Όλοι εκτός από έναν. Τον Ελί Σιλπεμπέργκ. Αυτός είναι ο λιγότερο επιφανής από τους τέσσερις. Αυτός φαίνεται να το παλεύει ακόμα... με τη λογοτεχνία και με ανεκπλήρωτους έρωτες.  Αλλά υπήρχε κι ένας πέμπτος: ο Ντανιέλ Λορενσόν, ο διαβόητος Νετσάγιεφ, ο Δαιμονισμένος του Ντοστογιέφκι.
Τι απέγινε άραγε αυτός ο Νετσάγιεφ; 

 

Vanitas vanitatum ...

Διάβαζα, για την ακρίβεια, ξαναδιάβαζα τις προάλλες, τον «Εκκλησιαστή», ένα από τα βιβλία που απαρτίζουν την εβραϊκή Βίβλο και τη χριστιανική Παλαιά Διαθήκη. Αποδίδεται στον Δαβίδ, βασιλέα της Ιερουσαλήμ, χωρίς να είναι απολύτως εξακριβωμένο. Πρόκειται στην ουσία για ηθικοπλαστικό κήρυγμα με βαθιά φιλοσοφικότητα. Πολλοί οι στίχοι που θα μπορούσε να απομονώσει κανείς.

Μού έκαναν εντύπωση κάποιοι που αναφέρονται στην ελπίδα:
Ένα πράμα έχουν κοινό
οι ζώντες μεταξύ τους:
όλοι πάντοτε ελπίζουν.
Το σκυλί που ακόμα ζει
έχει αξία πιο μεγάλη
απ΄ το νεκρό λιοντάρι.
...
Βγες έξω λοιπόν,
φάε το ψωμί σου με χαρά,
πιες το κρασί καλόκαρδα...
Και κάθε μέρα φόραγε
τα άσπρα σου τα ρούχα,
και στάξε στο κεφάλι σου
λάδι ευωδιαστό.

Και φτιάξε τη ζωή σου
με το κορίτσι που αγαπάς,
την κάθε μέρα της ζωής,
της ανώφελης ζωής,
που σου δόθηκε να ζεις
σε τούτον δω τον κόσμο...
 
Στον «Εκκλησιαστή» λοιπόν, υπάρχει αλλαγή; Υπάρχει. Αλλά πρόκειται για την εναλλαγή των ίδιων στοιχείων, Η αλλαγή, στην ουσία, είναι επανάληψη. Το έργο παίζεται ξανά και ξανά. Τα πράγματα και οι καταστάσεις δείχνουν να μεταβάλλονται αλλά δεν συμβαίνει τίποτα καινούργιο. Όλα μένουν ίδια. Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν το αντιλαμβάνονται αυτό. Νομίζουν ότι νέα πράγματα γίνονται. Ότι σημειώνονται εξελίξεις. Γιατί; Γιατί τα πράγματα ξεχνιούνται. Οι άνθρωποι δεν θυμούνται τα παλαιότερα. Κι αυτά του σήμερα γίνονται και είναι θαυμαστά αύριο θα 'χουν λησμονηθεί. Η εντύπωση του διαφορετικού, του αλλιώτικου, του πρωτόφαντου, δήθεν, του νέου δεν οφείλεται παρά μόνο στη λήθη. Στη λήθη. Το ΄χουν οι άνθρωποι αυτό. Ξεχνάνε. Δεν γίνεται αλλιώς...
Κι από κοντά έρχεται κι ο Θέογνις, ο αριστοκράτης Μεγαρεύς, με τις ελεγείες του:

Ἐλπὶς καὶ κίνδυνος ἐν ἀνθρώποισιν ὁμοῖοι·
οὗτοι γὰρ χαλεποὶ δαίμονες ἀμφότεροι.
Που σημαίνει:
Το ίδιο πράγμα είναι η ελπίδα και ο κίνδυνος
Κι οι δυο τους είναι δύσκολοι δαίμονες

Και στην επόμενη ελεγεία:

Πολλάκι πὰρ δόξαν τε καὶ ἐλπίδα γίνεται εὖ ῥεῖν
ἔργ' ἀνδρῶν, βουλαῖς δ' οὐκ ἐπέγεντο τέλος.
Δηλαδή:
Τα έργα των ανθρώπων πολλές φορές πραγματώνονται χωρίς ελπίδα και σύνεση.
Και τέλος δεν έχουνε τα σχέδιά (τους)...

Κι όπως λέει κι ο έξοχος Μπρούνο Γκαντζ στο μετρό του Βερολίνου, στο γύρισμα του αιώνα -τι σκηνή!- «Πολλοί από εμάς πιστέψαμε ότι ήμασταν οι πολιορκητές του ουρανού... Αλλά η Ιστορία μας πέταξε στο περιθώριο. Η Σκόνη του Χρόνου τα σκεπάζει όλα, μικρά και μεγάλα .. «

Κι η γριά η Λούκαινα, του Παπαδιαμάντη, η γιαγιά της Ακριβούλας συνεχίζει να μοιρολογά: «Σὰν νά ᾽χαν ποτὲ τελειωμὸ
τὰ πάθια κ᾿ οἱ καημοὶ τοῦ κόσμου...»

...Στο Μοναστηράκι βαυαροί χωροφυλάκοι χορεύουν μπρος στον βασιλιά ... και ο "ανθέλλην" κ. About

O Edmond Francois Valentin About (1828-1885) ήταν Γάλλος συγγραφέας, ιστοριοδίφης, δημοσιογράφος, ακαδημαϊκός και περιηγητής. Και πολλά άλλα. Στα 1852 επισκέφτηκε την Ελλάδα, νεοσύστατο Βασίλειο τότε, και παρέμεινε έως το 1854. Εργαζόταν στη Γαλλική Σχολή Αθηνών. Στα δύο χρόνια που έμεινε στην Ελλάδα, τη γύρισε από άκρη σε άκρη και συνέγραψε δύο βιβλία ελληνικού ενδιαφέροντος.
 
Στο πρώτο, «Η Ελλάδα του Όθωνα» περιλαμβάνει τις εντυπώσεις του από τα ταξίδια στην ελληνική και στη νησιωτική επικράτεια. Προχωρεί σε οξυδερκείς παρατηρήσεις και σε ακριβείς περιγραφές για τη χώρα και για τους κατοίκους της. Η αλήθεια είναι ότι απογοητεύεται από την εικόνα που εμφανίζει το νεοπαγές κράτος -πώς θα ήταν αλλιώς; αλλά η προσέγγισή του γίνεται με ειλικρινή συμπάθεια και αγάπη. Ωστόσο μερικά πράγματα του είναι ακατανόητα

Πολλά ζητήματα θίγονται στο συγκεκριμένο βιβλίο: η ελληνική γλώσσα, σύγχρονή και αρχαία, η ελληνική μυθολογία, τα ήθη και οι νοοτροπίες των ανθρώπων, η υποτυπώδης Διοίκηση, η νομοθεσία, η Εκκλησία, ο θεσμός της μοναρχίας και οι Βασιλείς, ο φιλάσθενος Όθων και η δυναμική Αμαλία, το πολιτικό προσωπικό, οι υπουργοί και οι βουλευτές, ακόμα και οι αργυρώνητοι παπάδες, που ήταν έτοιμοι να ακυρώσουν ακόμα και γάμους που οι ίδιοι είχαν τελέσει για μερικές πενταροδεκάρες. Βέβαια, οι νεότεροι Έλληνες έσπευσαν να τον κατατάξουν στους ανθέλληνες διότι η εικόνα που παρουσίαζε για την Ελλάδα και για τον ελληνικό λαό  δεν συνέπιπτε με αυτήν που εκείνοι είχαν για τη χώρα και για τους εαυτούς τους. Κάτι σαν τον Ροϊδη ήταν, επί το γαλλικόν, για να καταλάβετε. Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο αυτό έχει την αίσθηση ότι διαβάζει αφηγήσεις του Ηροδότου καθώς είναι γεμάτο από λαογραφικές, εθνολογικές και οι γεωγραφικές πληροφορίες. 

Ενδεικτικά:

«Η φύση της χώρας είναι ευνοϊκή για την ανάπτυξη του ατομικισμού. Η Ελλάδα είναι κομμένη σε άπειρα κομμάτια λόγω των βουνών και της θάλασσας. Αυτή η μορφολογία διευκόλυνε παλαιότερα τη διαίρεση του ελληνικού λαού σε μικρά κράτη, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, τα οποία διαμόρφωναν εξίσου σύνθετα άτομα. Σε καθένα από αυτά τα κράτη ο πολίτης αντί να επιτρέψει στον εαυτό του να αφομοιωθεί από το συλλογικό είναι ή από την πόλη, υπεράσπιζε με φροντίδα τα προσωπικά του δικαιώματα και τη δική του ατομικότητα. Αν ένιωθε απελπισμένος από την κοινότητα, έβρισκε καταφύγιο στη θάλασσα, στο βουνό ή σε κάποιο γειτονικό κράτος που τον δεχόταν... Έτσι η Ελλάδα μπορεί να υποδουλώθηκε αλλά ο Έλληνας έμεινε ελεύθερος. Από το αρχιπέλαγος ποτέ δεν έλειψαν οι πειρατές και από τα βουνά ποτέ δεν έλειψαν οι κλέφτες...»

Αλλού:

«...Υπάρχει πολλή αλαζονεία στην αγάπη των Ελλήνων για τη χώρα τους, και τυφλώνονται μ΄έναν περίεργο τρόπο με τη σπουδαιότητα της Ελλάδας. Νομίζουν πως όλα τα γεγονότα της Ευρώπης έχουν ως επίκεντρο και σκοπό την Ελλάδα...
Επίσης: «... Δεν είναι γεννημένοςγια τον πόλεμο ο Έλληνας κι ας λέει ... Η πειθαρχία, κινητήριος δύναμη του πολέμου, του λείπει... ούτε για τη γεωργία είναι πλασμένος γιατί αυτή απαιτεί θέληση, προσήλωση κι υπομονή, κι αυτά ο Έλληνας δεν τα είχε ποτέ... Θέλει όμως τα μακρινά ταξίδια, τις τολμηρές επιχειρήσεις, τη ριψοκίνδυνη κερδοσκοπία. Βρίσκει τη θέση του στην είσοδο μιας ταβέρνας ή στο κατάστρωμα ενός πλοίου διασκεδάζοντας τους επιβάτες. Καθισμένος ευχαριστιέται την αρχοντιά του.. όρθιος την κομψότητά του ...»
 
Σε άλλο σημείο:

«Στους Έλληνες η αγάπη για την ελευθερία ισοδυναμεί και με περιφρόνηση προς τους νόμους και σε κάθε νόμιμη αρχή. Η αγάπη για την ισότητα εκδηλώνεται συχνά ως άγρια ζήλια απέναντι σε όσους ξεχωρίζουν. Ο κοντόφθαλμος πατριωτισμός γίνεται εγωισμός και το εμπορικό πνεύμα γίνεται απατεωνιά. ... Ο ελληνικός πατριωτισμός εκδηλώνεται με δύο εντελώς διαφορετικούς τρόπους, εντός και εκτός Ελλάδας. Οι Έλληνες του εξωτερικού λατρεύουν την πατρίδα τους. Δίνουν ό,τι έχουν και δεν έχουν γι' αυτήν και το μόνο που σκέφτονται είναι πώς θα την κάνουν πλουσιότερη και δυνατότερη. Οι Έλληνες του εσωτερικού το μόνο που σκέφτονται είναι πώς θα κλείσουν τη χώρα τους στους Έλληνες του εξωτερικού. Οι μεν έχουν γενναιόδωρο πατριωτισμό. Οι δε έναν πατριωτισμό συντηρητικό. ... Ένας Έλληνας θα θεωρούσε τον εαυτό του ατιμασμένο αν δεν σας έκλεβε κάτι. Κι αν το αντιλαμβανόσασταν και του το λέγατε, με ένα ύφος πρόσχαρο χαμογελά σα να σου λέει: Καταλαβαινόμαστε. Μάντεψες πως είμαι απατεώνας. Είσαι έξυπνος άνθρωπος, μπορεί να είσαι κι εσύ λίγο απατεώνας. Θα συνεννοηθούμε εμείς οι δυο..»
 
Κάνει παρατηρήσεις και για πολλά άλλα ζητήματα ο Edmond About: για τη χλωρίδα (αναφέρεται σε βότανα, θάμνους, δέντρα, την κορινθιακή σταφίδα, τα αμπέλια και την ποιότητα του καπνού, που τη βρίσκει εξαιρετική...), την πανίδα (αναφέρεται στο άλογο, στη μέλισσα -και στο μέλι του Υμηττού-, στις κουκουβάγιες, στα έντομα...), στη γεωργία, στην (ανύπαρκτη) βιομηχανία, στη Γεωργική Σχολή του Καποδίστρια, στην Τύρινθα, που είχε μόνο επτά (7) σπουδαστές ( ! ) παρότι η Ελλάδα θα μπορούσε να πλουτίσει από τα αγροτικά προϊόντα, στο υποτυπώδες εκπαιδευτικό σύστημα, στον στρατό και στους γαλονάδες...
Επίσης, στα μνημεία, στα αρχαιολογικά ευρήματα, στο αστικό και στο αγροτικό σπίτι, στην αστική και στην αγροτική οικογένεια, στις σχέσεις των φύλων, στη μητρότητα της ελληνίδας, στη ναυτιλία ...
 
Ειδικά για την τελευταία:
«Το ελληνικό ναυτικό είναι τόσο παλιό όσο και ο ελληνικός λαός. Την πρώτη φορά που το ελληνικό έθνος έγινε γνωστό ήταν όταν πήγε να λεηλατήσει την Τροία. Ο πραγματικός ήρωας της Ελλάδας όμως, δεν ήταν ο ορμητικός Αχιλλέας, που ήξερε να αγαπά, να μισεί, να κλαίει και να μάχεται. Ο Αχιλλέας ήταν ένας άντρας της ηπειρωτικής Ελλάδας, μεγαλωμένος μακριά από τη θάλασσα. Ήταν ακέραιος στην ψυχή. Δεν έκανε υπολογισμούς. Δεν κέρδισε τίποτα στον Τρωικό πόλεμο εκτός από τον θάνατο και την αθανασία.. Αντιθέτως την Ελλάδα ολόκληρη την ενσαρκώνει ο νησιώτης Οδυσσέας, που ξέρει να ταξιδεύει στη θάλασσα και να λέει ψέματα, που εκμεταλλεύεται τις αγάπες του και τις δυστυχίες του... που πριν σκοτώσει τους μνηστήρες, συμβουλεύει τη γυναίκα τους να τους ζητήσει πλούσια δώρα... Ο Οδυσσέας είναι ναυτικός ήρωας, ψεύτης κι απατεώνας... «
 
Αναφέρεται και στην «καλή» κοινωνία, στο βασιλικό πρωτόκολλο, στους χορούς των Ανακτόρων και στην εθιμοτυπία της Αυλής, στις δεισιδαιμονίες των λαϊκών στρωμάτων, στους ναργιλέδες, στα τσιγάρα, στα χάνια και στα λουτρά, στη ληστεία, που τόσο διέφερε από την αντίστοιχη της Γαλλίας, σε λήσταρχους που έμπαιναν ακόμα και στα σαλόνια των αθηναίων αριστοκρατών, στον ελληνικό (ή στον τούρκικο) καφέ...
 
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και οι σελίδες στις οποίες γίνεται αναφορά στη μυστηριώδη Δούκισσα της Πλακεντίας, την ιδιόρρυθμη εκείνη αριστοκράτισσα που είχε αποσυρθεί στο επιβλητικό αλλά μη ολοκληρωμένο ανάκτορό της στην Πεντέλη, συντροφιά με την Ιάνθη, μια άλλη εξίσου ιδιότυπη γυναικεία φιγούρα...
 
 

Το δεύτερο, «Ο βασιλεύς των ορέων» είναι μια μυθιστορηματική (;) αφήγηση. Αναπαρίσταται ένας ολόκληρος κόσμος: λήσταρχοι, χωροφύλακες που συναλλάσσονται με τους πρώτους και κάνουν ότι τους καταδιώκουν, χωριάτες και πρωτευουσιάνοι, διεφθαρμένοι πολιτικάντηδες, ευρωπαίοι αριστοκράτες και χαριτωμένες δεσποινίδες με τις κουβερνάντες τους, άξεστοι ορεσίβιοι, πλιατσικολόγοι, κλέφτες κι απατεώνες, τυχοδιώκτες και λαμόγια. Και γύρω από όλους αυτούς ο αρχιλήσταρχος Χατζησταύρος, κράμα παλικαριού, συναισθηματικού και κυνικού κουμπουροφόρου, που θέλει να γίνει, -άκουσον άκουσον!-  Υπουργός Δικαιοσύνης. Εξαιρετικό. Θα σας κερδίσει κι αυτό. Το είχα πρωτοδιαβάσει όταν ήμουν δευτεροετής φοιτητής για τις ανάγκες ενός μαθήματος νεοελληνικής λογοτεχνίας. Με είχε κερδίσει από τότε. Ελπίζω να κυκλοφορεί ακόμα.