Κώστας Μουρσελάς, Εκείνος και ... εκείνος (ή ένας χρόνος απουσίας)

Ο Σόλων κι ο Λουκάς είναι δύο clochards.
Όχι του Παρισιού αλλά της Αθήνας.
Είναι δύο περίεργοι τύποι, αλήτες γυρολόγοι. Δύο αιώνιοι απροσάρμοστοι της ζωής και της κοινωνικής πραγματικότητας. Μένουν «εκτός των τειχών» και εκτός των αγαθών που θα μπορούσαν, ίσως, να έχουν. Ο ένας, ο Σόλων, πιο ορθολογιστής, από άποψη. Ο άλλος, ο Λουκάς, απλοϊκός και συναισθηματικός, από ένστικτο και από εμπειρία. Περιφέρονται στην Αθήνα του '60. Στην πρωτεύουσα που έχει αρχίσει να διαμορφώνει την κατάσταση που όλοι ξέρουμε: αυτοκίνητα και κυκλοφοριακό πρόβλημα, πολυκατοικίες από αντιπαροχή, μικρά διαμερίσματα, κατανάλωση, φώτα, απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, γρήγοροι ρυθμοί, άγχος, θόρυβοι, προκλήσεις και όνειρα, μοναξιές.
 
Οι δύο φίλοι μας ενοχλούνται από την «αλλοτρίωση» και από το «κατεστημένο» (ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει ήδη εισαγάγει τον όρο). Φαίνεται ότι ζουν εκτός κοινωνίας αλλά στην πραγματικότητα είναι βαθιά εντός αυτής. Την παρατηρούν και τη σχολιάζουν άλλοτε με ειρωνεία άλλοτε με πικρή διάθεση άλλοτε με μελαγχολία ... Την κρίνουν με υπαινιγμούς. Προσπαθούν να κατανοήσουν το παράλογο. Της Αθήνας, της σύγχρονης ζωής... Οι προβληματισμοί τους, ωστόσο, είναι παγκόσμιοι και, ίσως (και) διαχρονικοί. Είναι τύποι θεατρικοί: θα μπορούσαμε να τους συναντήσουμε στον Καραγκιόζη, ας πούμε... ή στον Αριστοφάνη ή στο βαριετέ. Ωραίοι τύποι, συμπαθείς...
 
Το «Εκείνος και ... εκείνος», ο Λουκάς κι ο Σόλων, δηλαδή, είναι μια σειρά από μονόπρακτα που είχε γράψει ο Κώστας Μουρσελάς και είχαν διασκευαστεί και για την τηλεόραση. Είχαν αρχίσει να προβάλλονται από την ΕΙΡΤ, τον Ιούνη του 1972, μέσα στη χούντα των απριλιανών. Πολλοί οι υπαινιγμοί κατά της δικτατορίας πέρασαν μέσα από τα επεισόδια αυτά.
 
Ο Κώστας Μουρσελάς είχε γράψει, όμως και άλλα πολλά έργα. Κυρίως για το θέατρο: «Άνθρωποι και άλογα», «Η κυρία δεν πενθεί», «Επικίνδυνο φορτίο» και, βέβαια, το εμβληματικό «Ω, τι κόσμος, μπαμπά !». Ήταν και εξαιρετικός πεζογράφος. Τι να πρωτοθυμηθούμε ... Το «Κλειστόν λόγω μελαγχολίας»; το «Στην άκρη της νύχτας»; ή το συγκλονιστικό «Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά», ένα από τα καλύτερα κείμενα της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής που έχω διαβάσει.
Γραφή πικρή, ειρωνική κάποτε. Άλλοτε πολύ σκληρή κι άλλοτε πολύ τρυφερή. Βγάζει απόγνωση, χαμοζωή αλλά και δύναμη, αισιοδοξία. Ή πόνο, που άλλοτε (σπάνια) υπερχειλίζει κι άλλοτε πνίγεται βουβός σαν λυγμός. 

 

Gershom Scholem, Hannah Arendt, Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού (Άγρα)

Tο βιβλίο «Gershom Scholem, Hannah Arendt, Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού» είναι οι (δύο) επιστολές που αντήλλαξαν ο Gersom Scholem και η Hannah Arendt με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της δεύτερης «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ». Αυτό το βιβλίο συνιστά τη δημοσιογραφική κάλυψη της δίκης του Άντολφ Άιχμαν, ενός από τους πρωτεργάτες της "Τελικής Λύσης", τον οποίο οι μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ συνέλαβαν στην Αργεντινή και οδήγησαν σε δίκη στην Ιερουσαλήμ το 1960.
 
Σε αυτό η Hannah Arendt, μεταξύ άλλων, ασκεί έντονη κριτική σε ιθύνοντες του εβραϊκού κατεστημένου αναφορικά με τη σκοπιμότητα της δίκης, τη δικαιοδοσία του ισραηλινού δικαστηρίου αλλά και αναφορικά με τις ευθύνες ιθυνόντων εβραϊκών κοινοτήτων στην κατεχόμενη Ευρώπη. Συγκεκριμένα, αφήνει σαφείς αιχμές για συνεργασία αυτών των τελευταίων με τους ναζί για την κατάδοση και θανάτωση ομοφύλων τους.
 
Ενδεικτική είναι, όμως, η αναφορά στον Άιχμαν, ως τον παραδειγματικό εκφραστή της συμπεριφοράς που η ίδια ονομάζει «ρηχότητα του κακού» (και όχι απλώς, «κοινοτοπία του κακού»). «Είμαι της άποψης πως το κακό δεν είναι ποτέ ριζικό, αλλά μονάχα ακραίο, και ότι δεν έχει ούτε βαθύτητα ούτε κάποια δαιμονική διάσταση. Το κακό δύναται να κατακυριεύει τα πάντα και να σαρώνει τον κόσμο ολόκληρο, ακριβώς γιατί διασπείρεται σαν μύκητας. ... Εδώ έγκειται η ρηχότητά του.» Ο Άιχμαν παρουσιάζεται ως ένας τυπικός γραφειοκράτης, ένα άχρωμο ανθρωπάκι με φτωχή σκέψη, υπάκουος σαν πτώμα, που θα υπέγραφε και την καταδίκη της μάνας του αν υποχρεωνόταν. Κάθε άλλο παρά ένα τέρας, όπως ήθελε να τον εμφανίσει στο δικαστήριο το κατηγορητήριο και η ισραηλινή προπαγάνδα. 
 
Τα ειδεχθέστερα εγκλήματα είναι δυνατόν να διαπραχθούν από τους πλέον ρηχούς και συνηθισμένους ανθρώπους: από στενόμυαλους γραφειοκράτες, οι οποίοι ούτε φανατικοί είναι ούτε από μίσος διακατέχονται. Είναι απλώς ανίκανοι να σκεφτούν το κακό που διαπράττουν και να πάρουν τη θέση του άλλου... Είναι ανίκανοι να κατανοήσουν τι κάνουν. Ο Άιχμαν αντιπροσωπεύει την απουσία σκέψης, την απουσία εσωτερικής διάστασης της συνείδησης.
Εκδόσεις Άγρα.